Cảnh báo sớm: ‘Lá chắn’ bảo vệ hàng Việt xuất khẩu

Điều tra phòng vệ thương mại gia tăng

Trong bối cảnh thương mại quốc tế liên tục biến động, xu hướng bảo hộ gia tăng, các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng trở thành công cụ phổ biến để các quốc gia bảo vệ ngành sản xuất nội địa. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với doanh nghiệp Việt Nam đó là không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn phải chủ động phòng ngừa rủi ro thông qua hệ thống cảnh báo sớm, cũng như xây dựng chiến lược xuất khẩu bài bản và minh bạch.

Số lượng các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu Việt Nam gia tăng đáng kể. Ảnh minh họa

Tại Hội nghị “Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại và cảnh báo sớm cho doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh biến động chính sách thuế toàn cầu” tổ chức ngày 7/5, bà Nguyễn Anh Thơ – Phòng Xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương cho biết: Tính đến tháng 4/2025, Việt Nam đã đối mặt với tổng cộng 284 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại từ các thị trường nhập khẩu. Trong đó, chống bán phá giá chiếm 54,6% và tự vệ chiếm 20,8%.

Riêng năm 2024 các nước khởi xướng điều tra nhiều vụ việc phòng vệ thương mại mới nhất đối với hàng hoá Việt Nam, đứng thứ 2 trong lịch sử với 27 vụ trong 11 tháng. Các mặt hàng bị điều tra trải rộng từ các sản phẩm có kim ngạch lớn như pin năng lượng mặt trời, tôm, thép đến các sản phẩm nhỏ hơn như đĩa giấy, khay đúc từ sợi giấy...

Theo ghi nhận của Cục Phòng vệ thương mại, các cuộc điều tra không chỉ gia tăng về số lượng mà còn trở nên phức tạp hơn khi nhiều quốc gia điều tra các nội dung mới chưa từng có tiền lệ. Đáng chú ý, điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đang có xu hướng gia tăng; các vụ việc điều tra chống trợ cấp chiếm tỷ lệ nhỏ hơn do tính chất phức tạp của vụ việc, tuy nhiên đang có xu hướng gia tăng do hiệu ứng domino, xu hướng bảo hộ.

Thời gian tới, bà Nguyễn Anh Thơ nhấn mạnh, hầu hết các thị trường xuất khẩu truyền thống lớn đều đã khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam. Đặc biệt, với việc thực thi hiệu quả các FTA, nhiều mặt hàng của Việt Nam tăng xuất khẩu mạnh sang thị trường như Mexico, ASEAN… dẫn tới việc các quốc gia nhập khẩu gia tăng điều tra để bảo vệ ngành sản xuất trong nước.

Xu hướng điều tra sắp tới cũng được dự báo sẽ ngày càng khắt khe, thủ tục chặt chẽ hơn, thời hạn trả lời ngắn và yêu cầu bổ sung thông tin liên tục. Ngoài ra, một số nước chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường nên thường sử dụng giá của nước thứ ba để tính chi phí sản xuất. Điều này dẫn tới mức thuế áp dụng cao hơn thực tế khiến hàng hóa Việt sẽ có nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh.

Hội nghị nâng cao năng lực phòng vệ thương mại và cảnh báo sớm cho doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh biến động chính sách thuế toàn cầu. Ảnh: Phương Trang

Đẩy mạnh cảnh báo sớm

Trước xu hướng điều tra phòng vệ thương mại, Cục Phòng vệ thương mại đã phát triển Hệ thống cảnh báo sớm nhằm thu thập và phân tích dữ liệu xác định các mặt hàng có nguy cơ cao bị điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Đồng thời, cập nhật thường xuyên và kịp thời danh sách cảnh báo sớm các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại.

Việc đẩy mạnh cảnh báo sớm đã hỗ trợ doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược xuất khẩu, hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc bị áp thuế ở mức thấp góp phần giữ vững và mở rộng thị trường xuất khẩu. Mặt khác, tăng cường thực hiện các hoạt động nâng cao năng lực phòng vệ thương mại cho cộng đồng doanh nghiệp ở các ngành hàng.

Ngoài ra, Cục Phòng vệ thương mại còn đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, phổ biến cảnh báo sớm và pháp luật về phòng vệ thương mại thông qua các ấn phẩm, bản tin điện tử; phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành khác nhằm bảo vệ quyền lợi của các ngành hàng trong nước, duy trì ổn định sản xuất và mở rộng thị trường xuất khẩu trong bối cảnh các vụ việc phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng.

Bà Nguyễn Anh Thơ thông tin, hệ thống cảnh báo sớm của Bộ Công Thương đã xác định một số nhóm hàng xuất khẩu có nguy cơ cao bị điều tra phòng vệ thương mại, bao gồm: Thép các-bon chống ăn mòn (CORE), ống thép hộp và ống thép tròn, cáp thép dự ứng lực, thép cán nóng, pin năng lượng mặt trời, xe đạp, máy giặt dân dụng cỡ lớn, lốp xe tải và xe khách; gỗ dán từ nguyên liệu gỗ cứng, tủ bếp và tủ nhà tắm, đồ nội thất phòng ngủ, ghế sofa có khung gỗ, gỗ thanh và viền dải gỗ được tạo dáng liên tục…

Các doanh nghiệp tham gia hội nghị. Ảnh: Phương Trang

Cạnh tranh bằng chất lượng thay vì giá rẻ

Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại nhận định, môi trường thương mại hiện nay đã khác rất nhiều so với 10 năm trước. Các hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đồng thời kéo theo làn sóng bảo hộ, điều tra phòng vệ thương mại gia tăng. Vì vậy, doanh nghiệp buộc phải thích ứng nhanh và bài bản hơn với luật chơi quốc tế.

Theo đó, để hạn chế rủi ro bị điều tra, Cục Phòng vệ thương mại khuyến nghị doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật thông tin, nắm vững quy định phòng vệ thương mại tại các thị trường xuất khẩu. Việc này không chỉ giúp ứng phó kịp thời khi bị điều tra, mà còn hỗ trợ doanh nghiệp điều chỉnh sản xuất theo hướng phù hợp tiêu chuẩn quốc tế.

Doanh nghiệp cũng cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng, minh bạch hóa tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa, áp dụng hệ thống kế toán chuẩn quốc tế và tăng tỷ lệ tự chủ sản xuất nguyên liệu. Những yếu tố này không chỉ giúp chứng minh minh bạch với cơ quan điều tra mà còn nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa thị trường và sản phẩm là bước đi cần thiết để giảm phụ thuộc vào một vài quốc gia, tránh rủi ro đồng loạt khi có sự thay đổi về chính sách. Đặc biệt, doanh nghiệp cần cạnh tranh bằng chất lượng thay vì giá rẻ; đầu tư công nghệ, mẫu mã, tiêu chuẩn sản phẩm được cho là hướng đi bền vững, qua đó hạn chế tối đa khả năng bị cáo buộc bán phá giá hay trợ cấp gián tiếp.