Cấp thiết xây dựng khung pháp lý cho tài sản số

43,6% trong 26 triệu tài khoản tiền ảo của người Việt bị thua lỗ

Theo Boston Consulting Group, tổng giá trị tài sản số đến năm 2030 dự kiến sẽ lên tới 16.000 tỷ USD, chiếm 10% GDP toàn cầu. Trong khi đó, theo số liệu thống kê mới đây của Crypto Crunch App, Việt Nam đứng thứ ba thế giới về giao dịch tiền số, chỉ sau Ấn Độ và Mỹ, với gần 26 triệu người sở hữu tiền ảo.

Còn theo Báo cáo thị trường crypto Việt Nam 2023 do Coin98 Insights, dựa trên 1.200 mẫu khảo sát thực hiện vào tháng 12/2023, nhà đầu tư crypto (tiền số) tại Việt Nam chủ yếu là nam giới, chiếm 85,3% và chủ yếu thuộc độ tuổi trẻ, tập trung chính ở khoảng 26 - 36 tuổi (chiếm 47,1%) và 18 - 25 tuổi (chiếm 37,9%). Báo cáo dẫn dữ liệu từ OKX và BingX cho hay, phần lớn nhà đầu tư cá nhân tập trung ở các thành phố lớn, lần lượt là TP. Hồ Chí Minh (50-54%), Hà Nội (25-30%) và Đà Nẵng (3-5%).

Mức thu nhập phổ biến của nhà đầu tư crypto tại Việt Nam là 10 - 25 triệu đồng/tháng (chiếm 45,82%) và dưới 10 triệu đồng/tháng (chiếm 26,22%). Đồng thời, dữ liệu cho thấy, đa số nhà đầu tư tham gia vào thị trường từ giai đoạn uptrend năm 2020 - 2022 với tỷ lệ 48.7%.

Báo cáo cũng nhấn mạnh, thị trường trong phần lớn năm 2023 vẫn khá ảm đạm, vì lý do này gần 65% nhà đầu tư tham gia thị trường không thu được lợi nhuận, trong đó, có tới 43,6% nhà đầu tư đang chịu lỗ. Dù vậy, tỷ lệ nhà đầu tư đang chịu lỗ đã giảm so với năm 2022 (57,5%).

Thị trường ảm đạm cũng khiến nhà đầu tư điều chỉnh khẩu vị rủi ro, phần lớn nhà đầu tư phân bổ 10 - 30% hoặc 30 - 50% tổng danh mục đầu tư (portfolio) vào thị trường crypto được cho là có tính rủi ro cao này.

Đồng thời, số lượng nhà đầu tư thường xuyên sử dụng đòn bẩy cũng chỉ chiếm 25%. Theo dữ liệu từ sàn giao dịch OKX, nhà đầu tư Việt Nam nhìn chung có khuynh hướng sử dụng mức đòn bẩy từ 2,5x trở lên.

Việt Nam đứng thứ ba thế giới về giao dịch tiền số, chỉ sau Ấn Độ và Mỹ

Lý do khiến các nhà đầu tư mất tiền trong giai đoạn 2023 tương đối đa dạng, trong đó FOMO (hội chứng sợ bỏ lỡ) và không lên kế hoạch giao dịch kỹ lưỡng là hai lý do nổi bật nhất, chiếm hơn 66%. Lý do lớn nhất khiến những nhà đầu tư có nhiều kinh nghiệm bị mất tiền đến từ những sự kiện bất ngờ (FTX, Luna... sụp đổ); trong khi đó những nhà đầu tư mới thường mất tiền do FOMO nghe theo lời khuyên của người khác và sử dụng đòn bẩy không hợp lý. Những nhà đầu tư có kinh nghiệm tầm trung thường mất tiền do không lên kế hoạch giao dịch cụ thể.

Đáng chú ý, những nhà đầu tư ghi nhận lỗ trong năm 2023 thường có xu hướng đầu tư Memecoin và NFT cao hơn, đồng thời họ nắm giữ ít Bitcoin hơn.

“Vàng - thau” lẫn lộn, cần khung pháp lý ra sao?

Theo các chuyên gia tài chính, trong bối cảnh Việt Nam chưa có khung pháp lý cho loại hình đầu tư này, các hoạt động mua bán, giao dịch tài sản số trong nước vẫn diễn ra sôi động thông qua các sàn quốc tế hoặc hình thức thỏa thuận trực tiếp, tiềm ẩn rủi ro về rửa tiền và thất thoát cho nền kinh tế.

Sự phổ biến nhanh chóng về tài sản số đã và đang đặt ra những vấn đề chưa từng có đối với các tiêu chuẩn, quy định về tài sản, thị trường tài chính, thuế và yêu cầu quản lý kiểm soát rủi ro. Ngày 23/2/2024, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái đã ký Quyết định 194/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện cam kết của Chính phủ Việt Nam về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, nhằm đưa Việt Nam ra khỏi danh sách xám của Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF). Tại quyết định trên, Chính phủ yêu cầu Ngân hàng Nhà nước đánh giá rủi ro về rửa tiền trong kinh doanh casino, trò chơi có thưởng và tài sản số - hoàn thành vào tháng 9/2024. Bộ Tài chính được giao xây dựng khung pháp lý để cấm hoặc điều chỉnh tài sản số và các tổ chức cung ứng dịch vụ tài sản này - hoàn thành trong tháng 5/2025.

Các diễn giả chia sẻ tại Diễn đàn Tài sản số 2024

Chia sẻ tại sự kiện Diễn đàn Tài sản số 2024, TS. Nguyễn Thị Thùy Dung (Học viện Tài chính) cho biết, lần đầu tiên biết đến Bitcoin vào năm 2019. Khi kiểm tra biểu đồ giá, cảm giác rất FOMO, tuy nhiên bà Dung không dám đầu tư vì rủi ro, chưa có khung pháp lý. “Chúng ta cũng không thể đầu tư khi chưa nắm được cách thức kỹ thuật và tổ chức đằng sau vận hành”, bà Dung nói.

Đồng tình, ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Công ty Cổ phần Công nghệ số SSI (SSI Digital) cho biết, tài sản số có nhiều cơ hội nhưng cũng có rất nhiều rủi ro như pháp lý, cơ chế quản lý ngoại hối và lừa đảo. Đáng chú ý, thị trường càng nhiều cơ hội thì càng nhiều lừa đảo.

“Khi thị trường không phân biệt được là vàng hay đồng thau thì những người càng ít hiểu biết càng khó phân biệt và quyết định tài sản của mình”, Hưng ông nhấn mạnh.

Chủ tịch SSI Digital cho rằng, rất cần xây dựng một môi trường đầu tư an toàn và minh bạch. Ông bày tỏ mong muốn Việt Nam có đầy đủ cơ sở để xin cơ chế đặc thù hợp pháp, để mọi người có thể tham gia chính thống, tạo ra một nơi để tất cả startup công nghệ nương tựa và huy động vốn.

Nói thêm, ông đề xuất xây dựng khung pháp lý kiểm soát giao dịch tài sản số, thúc đẩy kiến tạo môi trường phát triển các doanh nghiệp công nghệ tại Việt Nam, phát triển các ứng dụng blockchain và dịch vụ kỹ thuật. Từ đó giúp giữ lại tài năng trong nước, tránh chảy máu chất xám, giảm phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.

“Khi các dòng tiền đầu tư được kiểm soát chặt chẽ và minh bạch, rủi ro an ninh tiền tệ sẽ được giảm, sẽ góp phần tăng cường tài chính quốc gia, tăng nguồn thu ngân sách thông qua kiểm soát thuế, giảm thiểu rủi ro cho các nhà đầu tư”, ông Hưng khẳng định.

Đồng quan điểm, ông Trần Đắc Trung - Phó Trưởng ban quản lý Khu Công nghệ cao Hòa Lạc nhấn mạnh, việc định hình những cơ hội và thách thức do tài sản số mang lại, tạo ra “luật chơi”, khuôn khổ cho loại tài sản này là vấn đề cấp thiết.

“Nếu phát triển và khai thác tốt các nền tảng giao dịch tài sản số, Việt Nam có thể thúc đẩy môi trường đổi mới sáng tạo thuận lợi, khuyến khích các sản phẩm, dịch vụ công nghệ mới ra đời, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số quốc gia”, ông Trung cho hay.

Cũng theo ông Trung, đây là một nhiệm vụ không hề dễ dàng và để thành công, cần có sự tham gia của tất cả các bên, từ cơ quan quản lý nhà nước đến các doanh nghiệp và nhà khoa học, chuyên gia công nghệ.

Mặt khác, theo Giám đốc Pháp chế Tuân thủ Toàn cầu OKX - Macolm Wright, việc giám sát giao dịch và xây dựng khung thuế cho tài sản số sẽ góp phần chống lại các gian lận, bảo đảm các quy định về chống rửa tiền. Giám sát giao dịch hiệu quả có thể coi là tuyến phòng thủ hiệu quả tính minh bạch của thị trường tài sản số cũng như người tiêu dùng trước những nguy hại tiềm ẩn. Còn việc bảo đảm khung thuế cho các giao dịch sẽ thúc đẩy nền kinh tế số phát triển mạnh.

Tại họp báo thường kỳ quý I/2024 của Bộ Tài chính diễn ra ngày 29/3, ông Phạm Hồng Sơn - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, tài sản mã hóa, tài sản ảo, tiền ảo là những sản phẩm của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ứng dụng các công nghệ tiên tiến. Các hoạt động liên quan đến tài sản mã hóa, tài sản ảo, tiền ảo cũng không ngừng biến đổi, phát triển ngày càng đa dạng.

“Sau khi thống nhất bản chất, khái niệm của tài sản mã hóa, tài sản ảo, tiền ảo, các bộ, ngành trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ sẽ hoàn thiện khung pháp lý cho sản phẩm này (nếu có). Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, các nước vẫn đang có cách cách tiếp cận khác nhau đối với hoạt động này”, ông Sơn nói.

Theo lãnh đạo Ủy ban chứng khoán nhà nước, việc nghiên cứu, đề xuất phương thức quản lý hoạt động liên quan đến tài sản mã hóa, tài sản ảo, tiền ảo là một nhiệm vụ khó khăn, đòi hỏi nguồn nhân lực, thời gian. Việc đề xuất phương án quản lý đối với tài sản mã hóa, tài sản ảo, tiền ảo cũng đòi hỏi phải đánh giá kỹ lưỡng khả năng quản lý, giám sát của cơ quan quản lý tại Việt Nam.