Chính quyền địa phương 2 cấp: Người dân hưởng lợi

Những tồn tại của chính quyền 3 cấp

Theo các nhà nghiên cứu lập pháp, hiện trên thế giới có 4 mô hình tổ chức chính quyền thì Việt Nam áp dụng mô hình tổ chức chính quyền 4 cấp gồm trung ương, tỉnh, huyện, xã. Mô hình này đã được đề cập ngay trong Hiến pháp năm 1946. Như vậy, không tính Trung ương, mô hình chính quyền địa phương tại Việt Nam có 3 cấp.

Trong suốt quá trình lịch sử, mô hình này đã phát huy hiệu quả, góp phần vào sự nghiệp đấu tranh, bảo vệ Tổ quốc và phát triển đất nước. Tuy nhiên, qua nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, mô hình chính quyền địa phương đã bộc lộ những tồn tại và không còn phù hợp với bối cảnh phát triển mới của đất nước.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, TS. Nguyễn Minh Phong - nguyên Phó Vụ trưởng, Phó Ban Tuyên truyền lý luận Báo Nhân Dân; nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu kinh tế (Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội) - cho rằng, chính quyền địa phương 3 cấp hiện nay cho thấy cấp huyện mang đậm tính trung gian, nhiều quyền mà ít trách nhiệm thực sự trên thực tế quản lý hành chính nhà nước. Đây là một trong những nguyên nhân gây ra sự thiếu minh bạch trong quản lý và trách nhiệm, cũng như làm gia tăng chi phí cơ hội cho người dân, doanh nghiệp và quản lý hành chính ở địa phương.

Thống kê của Bộ Nội vụ cho thấy, tính đến hết năm 2024, số lượng cấp huyện tại Việt Nam còn gần 700 đơn vị, số cấp xã là 10.035 đơn vị. Đi kèm với bộ máy cồng kềnh, số lượng công chức, viên chức, người lao động khổng lồ; chất lượng không đồng đều, nhất là công chức cấp xã. Đâu đó, vẫn còn tình trạng “con ông, cháu cha”, chạy chọt chức vụ bằng nhiều hình thức.

Bên cạnh đó, tổng chi phí đầu tư cho xây dựng, sửa chữa, bảo dưỡng trụ sở; trang bị cơ sở vật chất, công cụ làm việc cho các cấp chính quyền địa phương và chi thường xuyên; chi phí tiền lương, phụ cấp rất lớn.

Tốn kém, lãng phí nguồn lực là vậy, song chất lượng giải quyết công việc lại chưa tương xứng với nhiều thủ tục hành chính rườm rà phức tạp, qua nhiều cấp… Thậm chí, hình thành sự cửa quyền, hách dịch, cơ chế xin cho… diễn ra ở nhiều cấp. Điều này dẫn đến tình trạng công việc của người dân, doanh nghiệp bị chậm trễ, ách tắc. Nhiều cán bộ đã không giữ được phẩm chất, đạo đức công vụ dẫn đến vi phạm phải xử lý. Chủ trương đường lối của Đảng, Nhà nước hoàn toàn đúng đắn thế nhưng với những hành vi nêu trên của một bộ phận cán bộ, công chức các cấp đã phần nào làm xói mòn lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

Năm 2024, Thanh tra Chính phủ đã kiểm tra một số địa phương, chỉ ra những tồn tại của chính quyền và đề nghị chấn chỉnh. Đơn cử như tại Bắc Ninh, Thanh tra Chính phủ kiến nghị địa phương này tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm về thực hiện công vụ của cán bộ, công chức, viên chức trong giải quyết thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công cho người dân và doanh nghiệp. Cùng với đó, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm theo quy định đối với các trường hợp cán bộ, công chức, viên chức cố tình chậm trễ, đùn đẩy, né tránh, có hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp trong giải quyết thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công.

Trở lại với vấn đề giải quyết thủ tục hành chính tại chính quyền địa phương cấp xã, nhiều nơi đã diễn ra những tiêu cực, tham nhũng vặt từ việc xin dấu xác nhận hồ sơ, đến chuyển nhượng đất đai, cấp phép xây dựng, thực hiện nghĩa vụ quân sự… Đã có những vụ việc khiếu nại, kiện cáo kéo dài qua nhiều tháng vì phải theo trình tự từ xã, đến huyện và tỉnh.

Nêu lên như vậy để thấy rằng, công tác quản lý của chính quyền địa phương 3 cấp còn nhiều bất cập, cần phải thay đổi để phát triển mạnh mẽ.

Trụ sở UBND của một huyện tại Quảng Ninh. Ảnh minh hoạ

Lợi ích của chính quyền địa phương 2 cấp

Trên thực tế, Đảng và Nhà nước đã nhận thấy điều này và đã có nhiều chỉ đạo giải quyết. Điển hình là Nghị quyết số 18-NQ/TW đã nhấn mạnh đổi mới bộ máy hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Các nội dung này đã được Tổng Bí thư Tô Lâm quyết liệt đẩy mạnh, với phương châm “tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả”. Theo đó, đã có nhiều văn bản chỉ đạo về sáp nhập, tinh gọn bộ máy, đơn cử như Kết luận 126-KL/TW ngày 14/02/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống hành chính năm 2025; Kết luận 127-KL/TW của Ban Chấp hành Trung ương ngày 28/02/2025 về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, trong đó, có chủ trương sáp nhập các địa phương, bỏ cấp huyện.

Ngay sau chỉ đạo của Trung ương, Quốc hội, Chính phủ và cả hệ thống chính trị đã nhanh chóng vào cuộc triển khai.

Liên quan đến chính quyền địa phương 2 cấp, bà Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương - cho rằng, vai trò của cấp xã rất quan trọng và là cấp gần dân nhất; vừa làm chức năng của cấp xã, vừa làm chức năng của cấp huyện, trực tiếp giải quyết các công việc hằng ngày của người dân.

Còn theo PGS.TS Tô Văn Hòa - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội, việc sáp nhập tỉnh, không tổ chức cấp huyện sẽ giúp giảm bớt sự cồng kềnh trong hệ thống hành chính, đồng thời hình thành mô hình quản trị tinh gọn, linh hoạt, phù hợp với yêu cầu phát triển hiện nay.

Theo TS. Nguyễn Minh Phong, việc không tổ chức cấp huyện sẽ mang lại nhiều lợi ích cho đất nước, đặc biệt là người dân, vừa giúp giảm lượng cơ quan hành chính, giảm số lượng cán bộ, công chức, giảm chi ngân sách nhà nước thường xuyên của bộ máy quản lý và rút ngắn thời gian xử lý công việc, tránh tình trạng chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm, giảm chi phí cơ hội cho xã hội. Đồng thời, làm tăng quyền hạn, sự chủ động của và tính minh bạch trách nhiệm “một cửa” thực chất của cấp xã. Việc bổ sung cán bộ cấp huyện cho xã trong quá trình tinh gọn còn giúp nhanh chóng nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý của chính quyền sát dân nhất.