Đổi mới chính sách để công nghệ số trở thành động lực phát triển

Ngày 27/5, Hội thảo “Quản trị công nghệ trong kỷ nguyên số: Những chính sách nổi bật tại Việt Nam” đã được tổ chức với sự tham dự và thảo luận của nhiều chuyên gia. Hội thảo do Hội Truyền thông Thành phố Hà Nội phối hợp với Viện Nghiên cứu công nghệ vì cộng đồng (TFGI) tổ chức.

Nền tảng then chốt của phát triển kinh tế số Việt Nam

Đổi mới sáng tạo là yếu tố sống còn trong kỷ nguyên Cách mạng công nghiệp 4.0. Hệ sinh thái này đã hình thành rõ nét với nhiều đơn vị tham gia, buộc phải kết nối chặt chẽ với quá trình chuyển đổi số. Đáng chú ý, chính sách đổi mới sáng tạo đang được thể chế hóa bằng văn bản pháp lý chuyên biệt và các đề án hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới, thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc thúc đẩy lĩnh vực này.

Tại phiên thảo luận của Hội thảo “Quản trị công nghệ trong kỷ nguyên số: Những chính sách nổi bật tại Việt Nam”, ông Nguyễn Võ Hưng, Phó Giám đốc Trung tâm Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ, đã chia sẻ góc nhìn sâu sắc về sự chuyển mình mạnh mẽ của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng, quản trị công nghệ hiện đại đòi hỏi sự linh hoạt và thích ứng nhanh, không thể áp dụng tư duy truyền thống tuần tự và cầu toàn trong xây dựng chính sách.

Phiên thảo luận tại hội thảo. Ảnh: Minh Trang

“Ví dụ điển hình là khó khăn trong cấp phép thiết bị y tế mới, khi các quy định không kịp cập nhật, gây rào cản và chồng chéo giữa các bộ, ngành. Thách thức lớn về hành lang pháp lý và cảnh báo nguy cơ lệ thuộc, thậm chí bị can thiệp khi tham vấn quá mức các công cụ trí tuệ nhân tạo trong hoạch định chính sách. Mặc dù các cơ quan đang xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả chính sách đổi mới sáng tạo, năng lực chuyên môn để triển khai còn thiếu hụt, đòi hỏi nỗ lực bồi dưỡng chuyên sâu”, ông Hưng nhấn mạnh.

Một bài học kinh nghiệm quốc tế quan trọng ông Hưng đưa ra là không nên chỉ sao chép hình thức chính sách mà cần phân tích “why” (tại sao) - nguyên nhân, mục đích sâu sắc để phù hợp với bối cảnh Việt Nam, tránh rơi vào “mốt chính sách” thiếu căn cứ.

“Với nỗ lực đồng bộ từ thể chế đến thực tiễn cùng tư duy đổi mới trong quản trị công nghệ, Việt Nam hoàn toàn có thể bứt phá trong cách mạng 4.0, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững”, ông Hưng bày tỏ sự tin tưởng.

Bổ sung thêm góc nhìn về chuyển đổi số, GS.TSKH Hồ Tú Bảo, Giám đốc khoa học Trung tâm Nghiên cứu quốc tế về trí tuệ nhân tạo, nhấn mạnh rằng kinh tế số không thể tách rời nền kinh tế hiện đại, mà là lực đẩy chính cho năng suất và tăng trưởng.

GS.TSKH Hồ Tú Bảo, Giám đốc khoa học Trung tâm Nghiên cứu quốc tế về trí tuệ nhân tạo chia sẻ tại hội nghị. Ảnh: Minh Trang

“Dữ liệu là tài nguyên, công nghệ là công cụ, nhưng con người mới là trung tâm. Nếu chính sách không gắn với con người, nhu cầu, năng lực và thực tế triển khai thì dù hay đến đâu cũng khó đi vào cuộc sống”, GS. Hồ Tú Bảo nhấn mạnh, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ từ Trung ương đến địa phương, từ nghiên cứu đến thực tiễn để chuyển đổi số thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội bền vững của Việt Nam.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông cũng nhấn mạnh xu hướng chuyển đổi trong quản trị công nghệ số trên thế giới. Đồng thời cho rằng, Việt Nam cần thay đổi cách quản lý theo hướng đa chiều, phối hợp chặt chẽ giữa các bên: Cơ quan quản lý, doanh nghiệp công nghệ, các ngành liên quan và xã hội dân sự, bao gồm hiệp hội nghề nghiệp và cộng đồng người dùng.

“Hiện nay, chính sách quản lý công nghệ số còn thiên về tập trung và quy định chặt chẽ, chưa thúc đẩy linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, quy định quảng cáo số còn bất cập, gây khó khăn cho doanh nghiệp và chưa theo kịp phát triển nhanh của công nghệ số. Tuy nhiên, những tín hiệu tích cực như sửa đổi Luật Viễn thông, Truyền thông tạo điều kiện cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp”, ông Nguyễn Quang Đồng thẳng thắn nêu quan điểm.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông. Ảnh: Minh Trang

Ông Nguyễn Quang Đồng cũng đánh giá cao sự chủ động của doanh nghiệp và hiệp hội ngành nghề trong xây dựng quy tắc ứng xử, tiêu chuẩn an toàn công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực AI, giúp cân bằng sáng tạo và bảo vệ lợi ích xã hội, giảm phụ thuộc vào quy định hành chính cứng nhắc. Đồng thời, kiến nghị xây dựng cách tiếp cận toàn diện, minh bạch, linh hoạt, đồng thời tăng cường vai trò tòa án và cơ chế giải quyết tranh chấp chuyên ngành để bảo vệ quyền lợi và thúc đẩy phát triển bền vững.

Cần chuyển từ “phong trào” sang “thị trường”

Cũng tại phiên thảo luận, ông Nguyễn Thanh Hưng - Cố vấn Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) đã chỉ ra nhiều bất cập trong chính sách hiện hành, chưa học được bài học kinh nghiệm từ các nghị quyết trước về công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số.

Theo ông, chính sách phải dựa trên dữ liệu gốc, chính xác và sát thực tế thị trường, tránh đề xuất mang tính thử nghiệm chưa kiểm chứng. “Về thương mại điện tử, đây là lĩnh vực phát triển nhanh, đáp ứng trực tiếp nhu cầu thị trường, thậm chí nhanh hơn cả Chính phủ điện tử. Chính vì vậy, chuyển đổi số cần đi từ “phong trào” sang “thị trường”, tập trung vào nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và người tiêu dùng”, ông Hưng chỉ rõ.

Ông Nguyễn Thanh Hưng - Cố vấn Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM). Ảnh: Minh Trang

Ông Nguyễn Thanh Hưng cũng nhấn mạnh, cần tiếp tục hoàn thiện chính sách và hệ thống thống kê nhằm xây dựng nền kinh tế số bền vững. Đồng thời, đề cao vai trò hiệp hội nghề nghiệp trong cung cấp dữ liệu, phản biện và hỗ trợ hoạch định chính sách.

Dưới góc nhìn nghiên cứu vĩ mô về thương mại điện tử, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt - Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, bên cạnh tăng trưởng, còn phải đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát rủi ro từ bên ngoài.

“Các hãng taxi công nghệ như Uber, Grab đóng vai trò đột phá trong vận tải, góp phần duy trì ổn định thị trường trong đại dịch Covid-19. Tương tự, fintech và ví điện tử phát triển nhanh nhưng chưa có nền tảng thanh toán đa năng và liên kết rộng như Octopus Card của Hồng Kông (Trung Quốc). Do đó, cần thí điểm mô hình fintech phá bỏ giới hạn hệ sinh thái khép kín để tạo cạnh tranh lành mạnh”, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt nêu quan điểm.

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt - Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, bên cạnh tăng trưởng còn phải đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát rủi ro từ bên ngoài. Ảnh: Minh Trang

Đồng tình với quan điểm của hầu hết các diễn giả tại Hội thảo là công nghệ giữ vai trò then chốt trong bối cảnh kinh tế số hiện nay, ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và Công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) - eComDX cho biết, thương mại điện tử tại Việt Nam đang có sự phát triển mạnh mẽ, với quy mô thị trường thương mại điện tử đã vượt qua mức 25 tỷ USD, tăng trưởng 22% so với năm 2023 và chiếm khoảng 9% trong tổng mức bán lẻ hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng của cả nước.

Điều này cũng đồng nghĩa với việc gia tăng nhu cầu về nguồn nhân lực có kỹ năng cao. Với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử tại Việt Nam như vậy, việc ứng dụng công nghệ mới đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự đổi mới và cải tiến các mô hình kinh doanh hiện nay.

Khi nền kinh tế số ngày càng mở rộng, nhu cầu về nguồn nhân lực có kỹ năng và kiến thức về công nghệ mới ngày càng gia tăng. Các chương trình đào tạo thương mại điện tử hiện nay đang ngày càng đa dạng và có sự thay đổi tích cực nhờ vào việc ứng dụng công nghệ mới. Một số trường đại học đã bắt đầu tích hợp các môn học liên quan đến công nghệ mới vào chương trình giảng dạy, như: Ứng dụng AI trong thương mại điện tử, Blockchain và tiền mã hóa, trí tuệ nhân tạo trong tài chính, quản lý và phân tích dữ liệu lớn.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và Công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) - eComDX cho biết, thương mại điện tử tại Việt Nam đang có sự phát triển mạnh mẽ, với quy mô thị trường thương mại điện tử đã vượt qua mức 25 tỷ USD. Ảnh: Minh Trang

Bên cạnh đó, ông Tuấn cũng đề cập đến sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành thương mại điện tử. Để giải quyết tình trạng này, ông Tuấn cho rằng mô hình đào tạo "theo đơn đặt hàng" giữa Nhà nước và doanh nghiệp là một giải pháp tiềm năng. Đây là mô hình có thể linh hoạt đáp ứng nhu cầu thị trường, vừa cung cấp kiến thức lý thuyết, vừa chú trọng thực hành và giúp kết nối hiệu quả giữa cung và cầu lao động.

Cũng tại hội thảo, những bài học kinh nghiệm, cảnh báo chính sách và đề xuất cải cách từ các chuyên gia đều cho thấy rằng: Để tận dụng được thời cơ của cuộc cách mạng số, chính sách phải đi trước, có năng lực điều hướng và đặc biệt là phải xuất phát từ thực tiễn, gắn với nhu cầu của doanh nghiệp và người dân.

Thành công của quản trị công nghệ không nằm ở số lượng văn bản hay chương trình, mà ở năng lực kết nối giữa thể chế, doanh nghiệp, giới nghiên cứu và xã hội dân sự. Khi chính sách không còn là rào cản mà trở thành động lực, khi thị trường không chỉ là nơi tiêu thụ mà là nơi thử nghiệm đổi mới, Việt Nam sẽ có cơ hội vươn lên mạnh mẽ trong nền kinh tế số toàn cầu.