Hoàn thiện hành lang pháp lý giao dịch điện tử trong hoạt động ngân hàng

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, ngành ngân hàng Việt Nam đã và đang tiên phongtrong việc ứng dụng công nghệ số nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và chất lượng dịch vụ. Tuy nhiên, để đảm bảo tính pháp lý và an toàn trong các giao dịch điện tử, việc hoàn thiện hành lang pháp lý là hết sức cần thiết. Luật Giao dịch điện tử năm 2023, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024, cùng với các văn bản hướng dẫn liên quan, đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc điều chỉnh các hoạt động giao dịch điện tử, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng.

Đây là một trong những chủ đề được thảo luận tại tại buổi trao đổi, chia sẻ về việc triển khai, áp dụng các quy định pháp luật liên quan hoạt động ngân hàng mới ban hành và các vấn đề tổ chức tín dụng (TCTD) cần lưu ý do CLB Pháp chế Ngân hàng, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam tổ chức.

Chia sẻ cụ thể hơn về khung pháp lý hiện hành và các điểm mới nổi bật về giao dịch điện tử trong ngành ngân hàng, bà Nguyễn Thị Vân Hoài, Phó Chủ nhiệm CLB Pháp chế Ngân hàng cho biết, Luật Giao dịch điện tử năm 2023 (hiệu lực từ 1/7/2024) là văn bản trụ cột thay thế Luật Giao dịch điện tử 2005, quy định toàn diện về việc sử dụng phương tiện điện tử trong hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong tất cả lĩnh vực, bao gồm cả tài chính - ngân hàng.

Cùng các văn bản pháp luật khác có liên quan như Luật các TCTD 2024, Bộ Luật Dân sự 2015; Luật kế toán sửa đổi (Có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2025); Nghị định 23/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật giao dịch điện tử 2023(có hiệu lực thi hành kể từ ngày 14/4/2025), Thông tư 50/2024/TT-NHNN quy định về an toàn, bảo mật cho việc cung cấp dịch vụ trực tuyến trong ngành Ngân hàng (có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2025) và đặc biệt là các thông tư mới của Ngân hàng Nhà nước về các nghiệp vụ ngân hàng đã tạo ra khung pháp lý hoàn thiện cho các ngân hàng triển khai cung cấp các dịch vụ, sản phẩm trên môi trường điện tử.

Nhấn mạnh đến tác động quan trọng của Thông tư 50/2024/TT-NHNN, có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2025, bà Hoài cho biết, Thông tư này cho phép các giao dịch trong dịch vụ trực tuyến trong ngành ngân hàng ngân hàng được lựa chọn hình thức xác nhận phù hợp theo quy định của Thông tư để cung cấp cho khách hàng đăng ký sử dụng.

"Thông tư 50/2024/TT-NHNN được xem là một bước tiến quan trọng. Thông tư này quy định rõ 11 hình thức xác thực khác nhau, cho phép linh hoạt áp dụng tùy theo từng loại hình giao dịch điện tử", bà Hoài cho hay.

Bên cạnh đó, các quy định của Ngân hàng Nhà nước đối với các hoạt động nghiệp vụ (mở và sử dụng tài khoản thanh toán, thẻ, cho vay…) khi quy định về việc thực hiện cung cấp dịch vụ cho khách hàng trên phương tiện điện tử cũng quy định ngân hàng phải có biện pháp kỹ thuật sử dụng hình thức xác nhận bằng phương tiện điện tử để thể hiện sự chấp thuận của khách hàng đối với hợp đồng/thỏa thuận được xác lập tương ứng cũng là những quy định nổi bật giúp hoàn thiện hành lang pháp lý giao dịch điện tử.

Theo đó, lấy ví dụ từ việc rà soát và thực tiễn triển khai tại Techcombank, bà Hoài cho biết, đối với lĩnh vực tài khoản thanh toán, vẫn còn tồn tại một số giao dịch, trong đó có cả khách hàng doanh nghiệp, bắt buộc phải thực hiện ký kết. Tuy nhiên, sau khi tài khoản đã được mở, các giao dịch phát sinh trong quá trình sử dụng có thể áp dụng hình thức xác thực theo quy định tại Thông tư 50/2024/TT-NHNN.

Đối với dịch vụ thẻ, từ khâu đăng ký phát hành đến khi thanh lý, chấm dứt hợp đồng, cả khách hàng cá nhân và doanh nghiệp đều có thể thực hiện giao dịch thông qua hình thức xác thực điện tử.

Trong mảng cho vay, hiện nay, hoạt động cho vay với cả khách hàng cá nhân và doanh nghiệp đã có thể triển khai theo hình thức xác thực điện tử. Đây là điểm đổi mới tích cực từ phía hành lang pháp lý.

Bên cạnh đó, bà Hoài cho biết thêm, chỉ còn một số sản phẩm, dịch vụ vẫn đang được quy định phải ký kết hoặc có chữ ký đối với hợp đồng/thỏa thuận/chứng từ. Do đó đối với các nghiệp vụ này khách hàng bắt buộc phải dùng chữ ký số công cộng theo quy định. Chẳng hạn, đối với tiền gửi có kỳ hạn - một sản phẩm tài chính truyền thống - khách hàng (dù là cá nhân hay tổ chức) vẫn cần phải có chữ ký số.

"Qua rà soát, các nghiệp vụ trong ngành ngân hàng buộc phải có chữ ký số của khách hàng là không nhiều. Đối với các nghiệp vụ cho phép khách hàng sử dụng biện pháp xác nhận theo quy định của Thông tư số 50/2024/TT-NHNN các ngân hàng cần kiểm tra, đánh giá và xác nhận phương thức xác nhận cho khách hàng sử dụng cho các giải pháp hiện tại của ngân hàng có thỏa mãn các điều kiện", bà Hoài cho biết.

Các điều kiện cụ thể là: (i) Biện pháp xác nhận kỹ thuật theo quy định Thông tư số 50/2024/TT-NHNN; (ii) Các điều kiện đảm bảo giá trị như văn bản, như bản gốc và có giá trị làm chứng cứ của thông điệp dữ liệu theo quy định của Luật Giao dịch điện tử.

Trên cơ sở đó ngân hàng sẽ có cơ sở để ra quyết định cho phép khách hàng sử dụng biện pháp xác nhận giao dịch/hợp đồng theo Thông tư số 50/2024/TT-NHNN và phù hợp với quy định của Luật Giao dịch điện tử. Nếu các điều kiện này không đáp ứng thì khách hàng sẽ buộc phải sử dụng chữ ký số.

Để nhằm giảm thiểu chi phí vận hành, tài chính, tuân thủ cho ngân hàng và khách hàng, đại diện CLB Pháp chế Ngân hàng đề xuất Hiệp hội Ngân hàng và các ngân hàng cần tiếp tục theo sát tiến độ điều chỉnh các quy định nghiệp vụ của Ngân hàng Nhà nước vẫn đang yêu cầu chữ ký để đề xuất điều chỉnh, sửa đổi theo hướng cho phép áp dụng biện pháp xác nhận giao dịch để có thể áp dụng Thông tư số 50/2024/TT-NHNN.

"Giao dịch điện tử trong lĩnh vực ngân hàng đang bước vào giai đoạn phát triển sâu rộng. Việc nhận diện và đảm bảo giá trị pháp lý của các hình thức xác thực và thông điệp dữ liệu là yếu tố cốt lõi để vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo, vừa kiểm soát rủi ro pháp lý", bà Hoài bày tỏ.

Để đảm bảo một thông điệp dữ liệu có giá trị pháp lý đầy đủ cần tuân thủ đầy đủ các điều kiện: Chủ thể giao dịch có đầy đủ năng lực và chấp thuận tham gia giao dịch; Đảm bảo các nội dung tối thiểu của một thông điệp dữ liệu theo pháp luật chuyên ngành; Đáp ứng tính không thể thay đổi/can thiệp/điều chỉnh nội dung của thông điệp dữ liệu; Đáp ứng các điều kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật về hình thức của một thông điệp dữ liệu và được coi như văn bản/bản gốc và có giá trị chứng cứ.