Nâng mức dự phòng ngân sách và nâng trần nợ vay ngân sách địa phương: Quy định chặt chẽ, tránh "dễ vay dày nợ"

Cần sử dụng dự phòng ngân sách Nhà nước đúng mục đích, tránh lãng phí

Góp ý về dự phòng ngân sách Nhà nước, dẫn điểm a khoản 2 của dự thảo Luật quy định “sử dụng dự phòng ngân sách để chia sẻ phần giảm doanh thu đối với các dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư”, đại biểu Phạm Thị Thanh Mai (Đoàn ĐBQH TP. Hà Nội) đề nghị giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết về nguyên tắc, điều kiện, trường hợp được áp dụng cơ chế sử dụng dự phòng ngân sách Nhà nước để bảo đảm tăng cường trách nhiệm giải trình cũng như tính minh bạch, giám sát của hệ thống dân cử đối với quyết định sử dụng dự phòng ngân sách.

Đối với quy định “sử dụng dự phòng ngân sách để hỗ trợ ngân sách cấp dưới trong các trường hợp khẩn cấp” tại điểm b khoản 2 của dự thảo Luật, đại biểu đề xuất sửa lại nội dung quy định về "nhiệm vụ khác" như sau: “Dự phòng ngân sách Nhà nước sử dụng để chi hỗ trợ cho ngân sách cấp dưới phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, cứu đói, nhiệm vụ quan trọng về quốc phòng, an ninh và các nhiệm vụ cần thiết khác sau khi ngân sách cấp dưới đã sử dụng 50% dự phòng cấp mình để thực hiện nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu”.

"Điều để tránh việc trông chờ, ỷ lại và cũng là nội dung thuộc trách nhiệm nhiệm vụ chi của cấp dưới. Điều này rất cần thiết để đảm bảo địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm", đại biểu Phạm Thị Thanh Mai lý giải.

Về xử lý thu, chi ngân sách Nhà nước cuối năm, tại khoản 3 điều 63 có những nội dung liên quan đến chuyển nguồn, đại biểu Đoàn TP. Hà Nội cho rằng hiện nay chuyển nguồn rất lớn. Dẫn báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, báo cáo về quyết toán ngân sách cho thấy, năm 2023 chuyển nguồn sang năm 2024 là 1.239.000 tỷ đồng (chiếm tỷ trọng 39% tổng dự toán chi ngân sách Nhà nước), rất đáng lo ngại về tính sử dụng hiệu quả.

Vì vậy, đại biểu đề nghị quy định rõ hơn về chuyển nguồn ngân sách để tránh vướng mắc. Cần có phương án xử lý cụ thể với trường hợp khoản dự toán ngân sách Trung ương được Thủ tướng Chính phủ bổ sung cho ngân sách địa phương trước ngày 30/9 nhưng UBND cấp tỉnh giao bổ sung cho đơn vị cấp dưới. Những nội dung khác do thời gian có hạn sẽ xin chuyển chi tiết đến các cơ quan có thẩm quyền.

Trình bày giải trình chi tiết, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng lý giải, đề xuất nâng mức dự phòng ngân sách trung ương từ 4% lên 5% là giải pháp nhằm tạo dư địa để đáp ứng các nhu cầu đột xuất, không đồng nghĩa với việc trích đủ 5% trong mọi trường hợp.

Trong những năm gần đây, nguồn dự phòng đã được sử dụng hiệu quả, không để xảy ra lãng phí và thường được phân bổ hết khi phát sinh các yêu cầu cấp bách. Bộ trưởng dẫn ví dụ về chỉ đạo của Bộ Chính trị yêu cầu tăng 1% chi cho nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tương đương 25.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, nguồn dự phòng hiện chỉ đáp ứng được tối đa 9.000 tỷ đồng, còn thiếu 16.000 tỷ đồng. Nếu không tăng mức dự phòng, Chính phủ sẽ gặp khó khăn trong việc bố trí nguồn lực cho các nhiệm vụ chiến lược.

Bộ trưởng khẳng định, việc nâng mức dự phòng là cần thiết để đảm bảo tính linh hoạt trong điều hành ngân sách, đặc biệt khi các trường hợp đột xuất có thể tiếp tục phát sinh. Chính phủ cam kết quản lý chặt chẽ, sử dụng nguồn dự phòng đúng mục đích, tránh lãng phí, nhất là trong bối cảnh nguồn lực tài chính còn hạn chế.

Nâng trần nợ công cần đi đôi với kiểm soát chặt chẽ nợ công

Thảo luận tại hội trường, một số đại biểu Quốc hội đồng tình với việc về nâng trần nợ vay của ngân sách địa phương, nhất là trong bối cảnh sát nhập tỉnh, thành phố như hiện nay.

Theo đại biểu Trần Hoàng Ngân (Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh), việc thực hiện chủ trương sáp nhập, từ 63 còn 34 tỉnh, thành phố, rất cần nguồn lực kết nối nội thành, kết nối vùng, kết nối các địa phương, nên cần nguồn lực đầu tư rất lớn. Do đó, việc tăng dư nợ vay của địa phương là cần thiết dù việc này có thể làm tăng trần nợ công quốc gia. Từ đó, đại biểu đề nghị Chính phủ và Quốc hội xem xét thêm với các đô thị đặc biệt như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đang có nhiều dự án lớn, trong đó có dự án đường sắt đô thị... nên rất cần được nới trần nợ công; do đó đề nghị Quốc hội xem xét có thể nâng mức này từ 150 - 200% mức thu ngân sách.

Khác quan điểm, đại biểu Trần Văn Lâm (đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Giang) lại quan ngại việc nâng trần nợ công có thể làm phân tán nguồn lực quốc gia cho nhiều dự án nhỏ địa phương, không tập trung được nguồn lực cho các dự án lớn, bởi "dễ vay thì dày nợ".

"Khi có tiền tăng thu thì phung phí vào các dự án nhỏ lẻ, khi cần làm việc lớn, lại khó khăn nguồn. Vì vậy cần quy định chặt chẽ để bảo đảm sử dụng hiệu quả nhất các nguồn lực của ngân sách nhà nước”, đại biểu Trần Văn Lâm nói.

Về sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi hàng năm, đại biểu Trần Văn Lâm lưu ý, trong giai đoạn hiện nay, cần ưu tiên cho đầu tư để hỗ trợ tăng trưởng. Nhưng trước hết, cần ưu tiên cho các dự án đang triển khai, có khả năng hấp thu vốn.

"Nếu có sử dụng cho dự án mới thì dự án đó cũng phải có trong kế hoạch đầu tư trung hạn và đủ điều kiện triển khai để thực hiện sớm hơn; không nên bố trí dàn trải vào các dự án bổ sung đột xuất. Nếu có yêu cầu đột xuất thì đã có các nguồn dự phòng để xử lý", đại biểu Trần Văn Lâm nhấn mạnh và cho rằng, thực tế thời gian qua, nguồn này kể cả ở Trung ương và nhiều địa phương đã bố trí cho nhiều dự án không có trong trung hạn, chưa thực sự cấp bách, chưa được chuẩn bị kỹ lưỡng, nên khó triển khai.

Trình bày giải trình chi tiết về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, Bộ Tài chính đã nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đưa ra đề xuất này. Hiện nay, trần nợ công được Quốc hội phê duyệt là 60% GDP, nhưng đến hết năm 2024, mức nợ thực tế chỉ đạt 34,7% GDP, cho thấy còn dư địa đáng kể.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, việc điều chỉnh trần nợ ngân sách địa phương đã được đánh giá dựa trên các chỉ tiêu an toàn nợ công giai đoạn 2021-2025 và dự kiến giai đoạn 2026-2030, với bội chi ngân sách nhà nước và địa phương được kiểm soát ở mức 0,7% GDP.

"Nâng trần nợ công cần đi đôi với kiểm soát chặt chẽ nợ công, bội chi trong giới hạn cho phép của Quốc hội, đồng thời đảm bảo chất lượng và hiệu quả của các dự án sử dụng vốn vay. Các khoản vay địa phương phải được đánh giá dựa trên hiệu quả kinh tế - xã hội và khả năng trả nợ, tương tự như các khoản vay ngân hàng hoặc trái phiếu do trung ương phát hành. Bộ Tài chính sẽ tiếp thu ý kiến đại biểu, đề xuất các quy định cụ thể trong luật và nghị định hướng dẫn để tránh tình trạng sử dụng vốn vay không hiệu quả, gây gánh nặng cho ngân sách", Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho hay.