Theo Luật Chứng khoán Việt Nam 2019, chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, và hợp đồng kỳ hạn. Các hợp đồng này xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan đối với việc thanh toán tiền, hoặc chuyển giao tài sản cơ sở theo mức giá đã được thỏa thuận trong một khoảng thời gian hoặc tại một thời điểm cụ thể trong tương lai.
Hiểu đơn giản, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính dựa trên tài sản cơ sở là chứng khoán. Đến ngày đáo hạn, nhà đầu tư cần thực hiện các nghĩa vụ đã được quy định trong hợp đồng.
Ra đời tại Việt Nam vào năm 2017, thị trường chứng khoán phái sinh hiện cung cấp hai dòng sản phẩm cơ bản: hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. Trong đó, hợp đồng tương lai chỉ số VN30 phổ biến hơn, đóng vai trò như một "cuộc đánh cược" vào sự tăng hoặc giảm của nhóm cổ phiếu bluechip trong tương lai.
 |
| chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, và hợp đồng kỳ hạn |
Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính tiềm năng, mang lại khả năng đa dạng hóa dòng tiền và phân tán rủi ro. Khi thị trường tăng, nhà đầu tư có thể mở vị thế mua (long position), trong khi ở chiều ngược lại, vị thế bán (short position) sẽ giúp kiếm lời khi thị trường giảm. Tuy nhiên, với đặc tính đòn bẩy cao và biến động mạnh, đây cũng là một kênh đầu tư đầy rủi ro, đặc biệt với những người mới thiếu kiến thức.
Dưới đây là một số lưu ý giúp nhà đầu tư "nhập môn" thị trường chứng khoán phái sinh an toàn và hiệu quả.
Nắm rõ quy tắc của thị trường phái sinh
Ký quỹ
Một trong những điểm khác biệt lớn giữa giao dịch cổ phiếu và chứng khoán phái sinh là yêu cầu ký quỹ. Trong giao dịch hợp đồng tương lai, ký quỹ là khoản đặt cọc nhằm đảm bảo khả năng thanh toán. Theo quy định, tỷ lệ ký quỹ bằng tiền phải chiếm ít nhất 80% giá trị tài sản ký quỹ.
Các công ty chứng khoán hiện áp dụng mức ký quỹ khác nhau, dao động từ 80%-92% tùy chính sách quản trị rủi ro. Điều này đồng nghĩa, nhà đầu tư cần ký quỹ khoảng 20%-18,48% giá trị hợp đồng để tham gia giao dịch. Nếu thua lỗ khiến số dư ký quỹ giảm dưới ngưỡng an toàn, nhà đầu tư sẽ phải nạp thêm tiền vào tài khoản hoặc bị đóng bớt các vị thế.
Bán khống
Điểm khác biệt lớn nhất giữa chứng khoán phái sinh và cổ phiếu cơ sở là khả năng bán khống. Nhà đầu tư có thể bán hợp đồng mà không cần sở hữu tài sản cơ sở, miễn là đáp ứng đủ yêu cầu ký quỹ. Ví dụ, khi đặt lệnh "short" mã VN30F1M (hợp đồng tương lai VN30 kỳ hạn 1 tháng), nhà đầu tư có thể kiếm lợi khi chỉ số VN30 giảm giá.
Bán khống là công cụ giúp nhà đầu tư "cân bằng" tài sản khi thị trường cơ sở giảm điểm. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn rủi ro lớn, đặc biệt khi nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm và thị trường biến động mạnh.
Quản lý cảm xúc khi đầu tư
Thị trường chứng khoán phái sinh có biến động nhanh, dễ khiến nhà đầu tư mới mắc phải tâm lý FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) và đưa ra các quyết định sai lầm. Để tránh bị cuốn vào làn sóng thị trường, nhà đầu tư cần:
Trang bị kiến thức về thị trường, kỹ năng phân tích biểu đồ, và hiểu rõ các chỉ báo kỹ thuật.
Đánh giá tổng quan để giữ cái đầu lạnh trước những thông tin nhiễu loạn.
Sự bình tĩnh và tư duy phân tích sẽ giúp nhà đầu tư kiểm soát tốt cảm xúc, tránh những sai lầm trong giao dịch.
Áp dụng quy luật 2%-6%
Quy luật 2%-6% là một nguyên tắc quan trọng giúp nhà đầu tư kiểm soát rủi ro. Cụ thể:
Mỗi vị thế không được để lỗ quá 2% tổng số tiền đầu tư.
Tổng mức lỗ cho mọi vị thế không vượt quá 6% số vốn.
Ví dụ, nếu ba lần vào lệnh liên tiếp đều lỗ, nhà đầu tư cần dừng lại, xem xét lại chiến lược, và điều chỉnh tâm lý trước khi tiếp tục giao dịch.
Do tỷ lệ đòn bẩy cao, chứng khoán phái sinh mang lại lợi nhuận lớn nhưng cũng đi kèm rủi ro cao hơn nhiều so với thị trường cơ sở. Để tham gia hiệu quả, nhà đầu tư cần nắm chắc các nguyên tắc quản lý vốn và xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc.
 | Những thay đổi quan trọng trên thị trường chứng khoán theo Thông tư 68/2024/TT-BTC Thông tư 68/2024/TT-BTC đánh dấu một bước quan trọng trong việc cải cách và hoàn thiện hệ thống giao dịch chứng khoán tại Việt Nam, ... |
 | Những yếu tố cần lưu ý khi sử dụng margin trong đầu tư chứng khoán Margin hay còn gọi là đòn bẩy tài chính, là công cụ cho phép nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán để ... |
Quang Khải
