Quản lý và giám sát giao dịch với các bên liên quan: Bài học quốc tế và khuyến nghị đối với Việt Nam

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, Phó Thống đốc Phạm Quang Dũng nhận định, giao dịch với bên có liên quan (Related Party Transactions - RPTs) là một trong những lĩnh vực phức tạp và tiềm ẩn rủi ro cao trong hoạt động ngân hàng. Các giao dịch này nếu được thực hiện minh bạch, đúng quy định và theo nguyên tắc thị trường, có thể hỗ trợ vận hành nội bộ hiệu quả.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, giao dịch với bên liên quan đã trở thành kênh để che giấu sở hữu thật, chuyển dịch lợi ích nhóm, hoặc trục lợi từ các quan hệ chi phối, làm suy giảm năng lực tài chính của tổ chức tín dụng, gây mất niềm tin thị trường và thậm chí là nguyên nhân của những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng trong ngành Ngân hàng.

Phó Thống đốc Phạm Quang Dũng khẳng định, việc nhận diện, quản lý và giám sát đòi hỏi một cách tiếp cận tích hợp và hiện đại, kết hợp giữa khung khổ pháp lý đầy đủ, rõ ràng với công nghệ, năng lực phân tích và cả cơ chế phối hợp liên ngành.

Đồng quan điểm, bà Mariam Sherman - Giám đốc quốc gia của WB cho rằng, giao dịch với các bên liên quan (RPTs) từ lâu đã là mối quan tâm của các cơ quan quản lý và giám sát trên toàn thế giới. Đây là những giao dịch được thực hiện giữa hai bên có mối quan hệ từ trước, có thể ảnh hưởng đến điều khoản hay điều kiện của giao dịch, và có thể tiềm ẩn rủi ro lớn về ổn định tài chính và quản trị doanh nghiệp - bao gồm xung đột lợi ích, gian lận tài chính và khủng hoảng hệ thống.

"Việc áp dụng các yêu cầu công bố thông tin chặt chẽ, các biện pháp bảo vệ quản trị và giám sát nghiêm ngặt sẽ giúp bảo đảm các giao dịch được thực hiện theo nguyên tắc thị trường, ngăn ngừa hành vi lạm dụng và bảo vệ quyền lợi của các cổ đông thiểu số và chủ nợ", Giám đốc quốc gia của WB nói thêm.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới, ông Davit Babasyan, chuyên gia cao cấp về lĩnh vực tài chính của WB đã đưa ra khuyến nghị đối với cả cơ quan quản lý và các tổ chức tín dụng.

Theo đó, đối với cơ quan lập pháp quốc gia, chuyên gia cao cấp về lĩnh vực tài chính của WB khuyến nghị, cần trao quyền độc lập và bảo vệ pháp lý cho cơ quan giám sát; ban hành định nghĩa pháp lý toàn diện về bên có liên quan và giao dịch với bên có liên quan; ban hành định nghĩa rõ ràng về chủ sở hữu hưởng lợi; nghĩa vụ chứng minh thuộc về các ngân hàng trong việc xác định các giao dịch với bên liên quan; thiết lập các hình phạt và chế tài mang tính răn đe.

Đối với các cơ quan giám sát, cần tăng cường quy trình cấp phép; thiết lập các giới hạn an toàn đối với tín dụng và giao dịch với RPT; tăng cường vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ trong việc giám sát và kiểm soát các giao dịch với RTP; phát huy vai trò của kiểm toán độc lập; tăng cường giám sát đối với RPT; thực hiện giám sát hợp nhất; thúc đẩy hợp tác và trao đổi thông tin trong nước và quốc tế; yêu cầu công bố thông tin về RPT.

Đối với các tổ chức tín dụng, cần tăng cường vai trò phê duyệt và giám sát của Hội đồng quản trị; chủ động sử dụng cơ sở dữ liệu về chủ sở hữu hưởng lợi; xây dựng cơ chế tố giác mạnh mẽ và hiệu quả.

Từ kinh nghiệm thực tiễn của FARF trong minh bạch chủ sở hữu, ông Igor Bereza, chuyên gia tư vấn của WB về phòng chống rửa tiền/chống tài trợ khủng bố đã đưa ra một số khuyến nghị chính sách, gồm:

Thứ nhất, tiếp cận đa chiều: Các quốc gia được yêu cầu áp dụng một phương pháp tiếp cận đa chiều, tức là sử dụng kết hợp nhiều cơ chế khác nhau để thu thập thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi nhằm đảm bảo rằng thông tin này đầy đủ, chính xác và được cập nhật, đồng thời có thể được cơ quan có thẩm quyền tiếp cận một cách kịp thời.

Thứ hai, đánh giá rủi ro: Các quốc gia cần đánh giá rủi ro liên quan đến việc lạm dụng pháp nhân cho mục đích rửa tiền hoặc tài trợ khủng bố và thực hiện các biện pháp để ngăn chặn hành vi này. Việc đánh giá rủi ro cần bao gồm: các loại hình pháp nhân được thành lập trong nước, cũng như các loại hình pháp nhân được thành lập ở nước ngoài nhưng có liên hệ đáng kể với quốc gia đó.

Thứ ba, thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi đầy đủ, chính xác và cập nhật: Các quốc gia cần đảm bảo rằng cơ quan có thẩm quyền có thể tiếp cận hoặc thu thập thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi một cách nhanh chóng và hiệu quả. Thông tin này cần đầy đủ: đủ để xác định được chủ sở hữu hưởng lợi; chính xác: được xác minh rõ ràng, cập nhật: phản ánh thông tin hiện thời.

Thứ tư, quy định về cổ phiếu vô danh hoặc chứng chỉ cổ phiếu vô danh: Các quốc gia không được cho phép pháp nhân phát hành cổ phiếu vô danh hoặc chứng chỉ cổ phiếu vô danh mới, và phải thực hiện các biện pháp để ngăn ngừa việc lạm dụng các cổ phiếu vô danh hoặc chứng chỉ hiện có.

Thứ năm, thỏa thuận ủy quyền (nominee): Các quốc gia cần ngăn chặn và giảm thiểu rủi ro liên quan đến việc lạm dụng mô hình cổ đông ủy quyền và giám đốc ủy quyền.