Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam, với tổng mức đầu tư sơ bộ hơn 67 tỷ USD, đang dần trở thành tâm điểm chú ý không chỉ vì quy mô hay tính biểu tượng, mà còn bởi danh sách các nhà đầu tư đề xuất tham gia. Bên cạnh hai cái tên quen thuộc là Vingroup và Thaco, còn có ba doanh nghiệp khác nộp hồ sơ: Liên danh Mekolor – Great USA, Công ty CP Xây dựng Thăng Long Quốc gia và Công ty CP Vận tải Đường sắt Việt Nam (TRV).

Theo văn bản do Bộ Xây dựng ban hành giữa tháng 6, danh sách 5 nhà đầu tư sơ bộ đang được yêu cầu hoàn thiện hồ sơ đề nghị chấp thuận chủ trương đầu tư. Trong đó, hai tập đoàn lớn – VinSpeed (thuộc Vingroup) và Thaco được đánh giá là những ứng viên có cơ sở triển khai thực tế nhất.

Cả hai đều đề xuất phương án tài chính khá tương đồng: tự thu xếp 20% vốn (tương đương hơn 12 tỷ USD), phần còn lại là vốn vay, với mong muốn được Nhà nước bảo lãnh và hỗ trợ lãi suất. Bên cạnh đó là hàng loạt cam kết đi kèm: nhận chuyển giao công nghệ, phát triển hệ sinh thái đường sắt nội địa, tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động kỹ thuật cao. Hai doanh nghiệp cũng đề cập đến các cơ chế ưu đãi như phát triển đô thị theo mô hình TOD và miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị.

Không chỉ có hồ sơ tài chính thuyết phục, Vingroup và Thaco đều đang sở hữu hệ sinh thái công nghiệp – bất động sản – logistics đủ lớn để phối hợp đầu tư và khai thác dự án trong dài hạn. Điều này khiến việc họ xuất hiện trong danh sách gần như là điều tất yếu.

Tuy nhiên, sự hiện diện của ba doanh nghiệp còn lại là điều khiến không ít người ngạc nhiên.

Những đề xuất gây tranh luận và đòi hỏi thẩm định kỹ lưỡng

Trong số ba cái tên mới, đáng chú ý nhất là liên danh Mekolor – Great USA khi đưa ra cam kết đầu tư lên tới 100 tỷ USD, cao hơn cả tổng mức đầu tư dự án và tuyên bố không cần vốn ngân sách. Liên danh này cũng nhấn mạnh sẽ tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, chuyển giao công nghệ toàn diện và sử dụng đến 95% lao động Việt Nam.

Tuy vậy, năng lực thực tế của các thành viên liên danh đang được đặt dấu hỏi. Mekolor hiện có vốn điều lệ 1 tỷ đồng, trụ sở đặt tại Cần Thơ, và theo thông tin công bố, công ty này chỉ có 4 lao động. Trong khi đó, đối tác Great USA Inc được giới thiệu là công ty thành lập tại bang Florida (Mỹ), nhưng chưa có dấu hiệu hoạt động nổi bật tại Việt Nam. Dù chưa thể kết luận vội, nhưng rõ ràng cần thêm các biện pháp thẩm định chặt chẽ trước những tuyên bố đầy tham vọng như vậy.

Một doanh nghiệp khác là Công ty CP Xây dựng Thăng Long Quốc gia có vốn điều lệ 500 triệu đồng và xuất phát điểm là công ty hoạt động trong lĩnh vực đấu giá. Việc mở rộng sang lĩnh vực xây dựng hạ tầng là hoàn toàn hợp pháp, nhưng so với yêu cầu kỹ thuật, tài chính và tổ chức thi công của một dự án đường sắt cao tốc, năng lực hiện tại của doanh nghiệp này vẫn còn là ẩn số.

Trường hợp còn lại, Công ty CP Vận tải Đường sắt Việt Nam (TRV), là doanh nghiệp có liên kết chặt với ngành đường sắt. TRV là công ty con của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) – một đơn vị nhà nước có mạng lưới vận hành rộng khắp. Tuy nhiên, VNR đang trong quá trình tái cơ cấu, với tổng tài sản đang suy giảm do khấu hao và lỗ lũy kế từ các năm trước vẫn còn hiện hữu. Mặc dù vậy, kết quả kinh doanh 2024 của VNR đã cho thấy tín hiệu phục hồi, với lợi nhuận sau thuế tăng 73% so với năm trước, đạt hơn 132 tỷ đồng.

Điểm chung của cả ba nhà đầu tư này là thiếu thông tin công khai đầy đủ về năng lực triển khai dự án ở tầm quốc gia, đặc biệt là trong lĩnh vực đường sắt cao tốc – vốn yêu cầu kỹ thuật, vốn, công nghệ và năng lực quản trị đặc biệt cao. Điều này khiến một số đại biểu Quốc hội lên tiếng cảnh báo về nguy cơ “nhà đầu tư trên giấy” xuất hiện và đề xuất cần có cơ chế thẩm định độc lập, đánh giá kỹ lưỡng tính khả thi của từng phương án đề xuất.

Dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam không chỉ là một bài toán giao thông, mà còn là thử thách đối với cách thức lựa chọn nhà đầu tư trong tương lai. Việc xuất hiện những cái tên không mấy nổi bật trong một cuộc đua hàng chục tỷ đô có thể được nhìn nhận dưới hai góc độ: hoặc là tín hiệu tích cực về môi trường đầu tư cởi mở, hoặc là lời nhắc về tính cấp thiết của cơ chế chọn lọc dựa trên năng lực thực tế thay vì chỉ dựa vào lời hứa trên giấy.