EC lùi thời gian thanh tra 'thẻ vàng' IUU đến cuối năm

Then chốt vẫn nằm ở tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài

Ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) đã đưa ra cảnh báo về Chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (chống khai thác IUU) với Việt Nam. Nhìn nhận tổng quan kết quả thực hiện IUU những năm qua, thấy rằng các địa phương đã kịp thời ban hành văn bản chỉ đạo, xây dựng nội dung, kế hoạch tổ chức triển khai thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp theo chỉ đạo của Ban Bí thư, của Chính phủ.

Đoàn thanh tra của EC lại lùi thời gian sang Việt Nam kiểm tra IUU xuống cuối năm 2025. Ảnh minh họa.

Các tỉnh có biển đã huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, kết hợp với sự ủng hộ, đồng lòng của đông đảo ngư dân đã tạo nên bước chuyển mình căn cơ trên nhiều phương diện, thể hiện rõ qua số vụ vi phạm giảm thiểu rõ rệt so với trước.

Theo đó, nếu giai đoạn 2015 – 2020 với số lượng tàu cá, ngư dân Việt Nam bị xử lý do vi phạm vùng biển nước ngoài bình quân trên 120 tàu/năm. Tuy nhiên, từ năm 2021 đến nay số lượng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài đã giảm rõ rệt so với trước, tính riêng từ mốc 2018 đã chấm dứt việc đánh bắt bất hợp pháp tại các nước, quốc đảo Thái Bình Dương.

Sau gần 8 năm, đến nay nhiệm vụ chống khai thác IUU, gỡ cảnh báo “thẻ vàng” đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, tuy nhiên vẫn còn một số nội dung chưa đáp ứng theo khuyến nghị của EC gồm: Kết quả kiểm tra của Bộ đối với các địa phương; tình hình vi phạm và xử lý vi phạm quy định về VMS của Bình Định và Kiên Giang từ tháng 5-9/2024; hoạt động của các cảng cá và chi tiết số lượng tàu cá rời, cập cảng cá tại các địa phương; kết quả đánh giá trữ lượng nguồn lợi thủy sản gần đây và thông tin, dữ liệu được sử dụng để thiết lập hạn ngạch giấy phép khai thác ở cấp tỉnh; số lượng tàu cá bị bắt giữ, xử lý ở vùng biển nước ngoài kể từ năm 2015 đến nay; tình hình, xu hướng xử phạt vi phạm IUU trong 02 năm qua, chỉ ra các loại vi phạm chủ yếu.

Theo kế hoạch, tháng 3/2025, Đoàn thanh tra của EC sẽ sang thanh tra thực tế tại Việt Nam lần thứ 5 gỡ ‘thẻ vàng’ IUU của Việt Nam. Tuy nhiên, từ đầu năm 2025 đến nay vẫn còn xảy ra 9 tàu/36 ngư dân tại các tỉnh Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu bị Thái Lan, Malaysia, Indonesia bị bắt giữ, xử lý. Đây là một trong những lí do chính mà EC quyết định tạm lùi thời hạn kiểm tra gỡ ‘thẻ vàng’ IUU tại Việt Nam.

Do đó, Tổng vụ các vấn đề về Biển và Hải sản Ủy ban châu Âu (DG-MARE) đề nghị Việt Nam cần tập trung triển khai khắc phục một số tồn tại hiện nay như: Kiểm soát hoạt động tàu cá trên biển và tại cảng; xử phạt các hành vi vi phạm quy định về ngắt kết nối VMS, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển; đặc biệt là ngăn chặn, xử lý tàu cá, ngư dân Việt Nam vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, để đối thoại về chống khai thác IUU giữa Việt Nam và EC có thể tiến triển trong thời gian tới.

Phía DG-MARE cũng đề nghị Việt Nam gửi báo cáo tiến độ trước ngày 15/9/2025 và DG-MARE sẽ thực hiện đợt thanh tra lần thứ 5 vào cuối năm 2025 nếu báo cáo cho thấy sự tiến triển giải quyết các tồn tại nêu trên.

Tập trung 4 nhiệm vụ trọng tâm

Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong quý I/2025, sản lượng khai thác thủy sản cả nước đạt 880.000 tấn, không tăng so với cùng kỳ năm ngoái, ngược lại sản lượng nuôi trồng thủy sản lại tăng hơn 5%, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt gần 2,3 tỷ USD, tăng mạnh hơn 18% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong bối cảnh xuất khẩu đang phục hồi mạnh mẽ nhưng cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro về địa chính trị và thương mại, gỡ ‘thẻ vàng’ IUU của EC không chỉ là yêu cầu bắt buộc để duy trì đà phục hồi mà còn là điều kiện tiên quyết để mở rộng thị trường xuất khẩu hải sản Việt Nam.

Chạy nước rút để gỡ ‘thẻ vàng’ IUU từ nay đến cuối năm, trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Quang Hùng - Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư – cho rằng, vai trò của Biên phòng, các cảng cá và các cơ quan quản lý sản địa phương là rất quan trọng trong kiểm soát và lập danh sách để đảm bảo tàu cá không đi khai thác vùng biển nước ngoài.

Về truy xuất nguồn gốc thủy sản, cần tăng cường kiểm soát xác nhận tại cảng cũng như chứng nhận tại các Chi cục và các doanh nghiệp, phải đảm bảo 100% lô hàng xuất khẩu sang thị trường EU và các thị trường khác phải đảm bảo hợp pháp.

“Bằng mọi giải pháp làm sao ngăn chặn giảm thiểu tối đa tình trạng tàu cá vi phạm vào vùng biển nước ngoài, nếu vi phạm phải xử lý thật nghiêm. Bên cạnh đó phải quản lý tàu cá, đảm bảo tàu cá đi khai thác trên biển đủ điều kiện”, ông Nguyễn Quang Hùng nói.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về việc này, TS. Hồ Quốc Lực - Nguyên Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Sao Ta (Fimex Việt Nam) – đánh giá, câu chuyện IUU nhiều tập đã kéo dài nhiều năm.

Do đó, bên cạnh sự vào cuộc của cơ quan chức năng thì cần sự vào cuộc của doanh nghiệp và chính các ngư dân. Cùng với sự nỗ lực của các bên, chúng ta tự tin hành trình gỡ ‘thẻ vàng’ IUU sẽ được khép lại trong năm nay.

Nói về giải pháp trọng tâm từ nay đến tháng hết tháng 8/2025, ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, yêu cầu các bên liên quan vào cuộc với tinh thần trách nhiệm cao, qua đó tận dụng ‘thời cơ vàng’ để tháo gỡ ‘thẻ phạt’ của EC.

Trong đó, 4 nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung giải quyết dứt điểm từ nay đến trước ngày 15/9/2025 gồm: Quản lý đội tàu; Kiểm soát hoạt động tàu cá; Truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; Thực thi pháp luật, xử lý vi phạm.

Riêng với nhiệm vụ kiểm soát hoạt động tàu cá trong đó có việc ngăn chặn, xử lý tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến yêu cầu, lập danh sách đối tượng nguy cơ cao vi phạm và áp dụng các biện pháp kỹ thuật, nghiệp vụ để trinh sát, theo dõi, giám sát, kịp thời phát hiện, ngăn chặn tàu cá, ngư dân có ý định vi phạm vùng biển nước ngoài.

Làm việc với lực lượng chức năng nước sở tại, thuyền trưởng đang bị giam giữ ở nước ngoài để điều tra, thu thập bằng chứng, xử lý triệt để các vụ việc vi phạm theo quy định. Bố trí tối đa lực lượng, phương tiện thực hiện đợt cao điểm tuần tra, kiểm tra, kiểm soát thường xuyên, liên tục trên các vùng biển giáp ranh với các nước như Malaysia, Thái Lan, Indonesia và các đảo, cửa biển, cửa sông, cửa lạch, bãi ngang ven biển… để ngăn chặn, xử lý tàu cá vi phạm khai thác IUU đến khi kết thúc đợt thanh tra lần thứ 5 của EC.