Giải mã thuyền cổ ở Bắc Ninh

Theo Sở hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, để công tác khai quật đảm bảo khoa học, thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở đã tổ chức Hội thảo đầu bờ, mời các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học tham quan hiện trường, thảo luận đóng góp ý kiến vào hai vấn đề: Nhận định và đánh giá bước đầu về di tích; đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị về di tích.

Liên kết, kết cấu thuyền lần đầu tiên thấy tại Việt Nam

TS. Phạm Văn Triệu - Phó trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử (Viện Khảo cổ học) - cho biết: Qua quá trình khai quật và nghiên cứu, bước đầu theo quan điểm của tôi, đây có thể là thuyền song thân, 2 đáy với kỹ thuật ghép mộng khá cao. Toàn bộ thuyền dùng đinh gỗ, lòng thuyền là một thân gỗ nguyên được đục.

TS. Phạm Văn Triệu giới thiệu đến các chuyên gia, nhà khoa học về công tác khai quật và một số nhận định về loại thuyền, niên đại của thuyền. Ảnh: Thu Hường

“Đây là một phát hiện rất có giá trị bởi tính độc đáo của hiện vật. Theo đo đạc, chiếc thuyền vừa được khai quật dài khoảng 16m, chiều ngang hiện còn từ 1,95 - 2m. Thuyền chia thành 6 khoang, có kết cấu liên kết kiên cố giữa hai con thuyền. Đây là lần đầu tiên các nhà khảo cổ ở Việt Nam thấy liên kết này” - TS. Phạm Văn Triệu cho hay.

PGS. TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội khảo cổ học cho rằng, đây là con thuyền "xưa nay chưa từng thấy" ở Việt Nam trên nhiều phương diện, từ vật liệu, kỹ thuật, cách đóng tàu cho đến cấu trúc… đều là điều chúng ta chưa thấy.

“Tôi đồng ý với các nhà khoa học cần phải tiếp tục nghiên cứu sâu, toàn diện và mở rộng để đánh giá thật sâu sắc, nhận diện giá trị của nó, đồng thời đưa ra giải pháp bảo tồn. Thông tin cần công bố rộng rãi để các chuyên gia nước ngoài có thể cùng tham gia nghiên cứu, biết được giá trị của lịch sử văn hóa Việt Nam nói chung và lịch sử văn hóa Bắc Ninh nói riêng” - PGS. TS Tống Trung Tín cho hay.

PGS. TS Tống Trung Tín chia sẻ bên lề hội thảo. Ảnh: Thu Hường

Về niên đại của 2 chiếc thuyền cổ, TS. Phạm Văn Triệu thông tin, hiện tại chưa thể kết luận vì còn chờ kết quả lấy mẫu phân tích carbon-14 và các nghiên cứu liên quan khác. Hiện, ông Triệu cũng như đoàn khảo cổ đang chờ kết quả phân tích từ Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân, ước tính cần khoảng hơn 20 ngày.

Nói về giải pháp bảo tồn, PGS. TS Tống Trung Tín cho rằng, với kích thước lớn như vậy, rất khó để đưa về bảo tàng cũng như tổ chức bảo quản.

“Ở Chiết Giang (Trung Quốc) các nhà khoa học phải xây một cái bể rất lớn trong môi trường nước để bảo tồn. Giải pháp này chi phí cũng khá tốn kém” - PGS. TS Tống Trung Tín dẫn chứng.

Gợi ý bảo tồn tại chỗ

Là nhà khoa học chuyên ngành khảo cổ học dưới nước và có những đề tài nghiên cứu gắn bó với thành cổ Luy Lâu, PGS.TS Bùi Minh Trí - Phòng Khảo cổ học dưới nước (Viện Khảo cổ học) - cho rằng, đây là phát hiện mang ý nghĩa quan trọng về kết nối sông Dâu với biển và kinh thành Thăng Long trong hệ thống dòng chảy sông cổ có từ ngày xưa.

PGS.TS Bùi Minh Trí phát biểu ý kiến tại hội thảo. Ảnh: Thu Hường

Theo quan điểm của PGS.TS Bùi Minh Trí, đây là thuyền song thân. Ông cho biết, qua quá trình làm việc và nghiên cứu nhiều tài liệu của quốc tế khẳng định, đây là loại hình thuyền rất điển hình mang tính quốc tế, ảnh hưởng từ khu vực châu Á - Thái Bình Dương, không phải Đông Nam Á.

“Các chuyên gia quốc tế đưa ra niên đại không thể sớm hơn niên đại thế kỷ 10 và không muộn hơn thế kỷ 15. Như vậy, với đinh bằng gỗ, kết nối ván bằng móc và thanh gỗ bằng nhau…, theo tôi, niên đại của thuyền từ khung từ thế kỷ XI - XIV, tôi nghiêng về thời nhà Lý và là thuyền của Việt Nam” - PGS.TS Bùi Minh Trí cho biết.

Liên quan đến vấn đề bảo tồn, PGS.TS Bùi Minh Trí cho rằng, bảo tồn gỗ là vấn đề khó. Là nhà khoa học được đào tạo chuyên ngành bảo tồn ở Nhật Bản, ông cho biết, bảo tồn gỗ khó nhất thế giới.

“Ở Nhật Bản là gỗ thông, của chúng ta nhiều loại gỗ khác nhau, như con thuyền ở Hoàng thành Thăng Long chỉ để tại chỗ ngâm nước chứ không đưa ra trưng bày được”- PGS.TS Bùi Minh Trí thông tin.

Các nhà khảo cổ phát hiện nhiều loại hạt cây. Đây là dữ liệu quan trọng giúp xác định thuyền từng được sử dụng để chở loại hàng hóa gì.

Từ thực tế đó, PGS.TS Bùi Minh Trí đề xuất hai phương án bảo tồn:

Thứ nhất, lấp lại khu vực khảo cổ, đóng lại di tích để bảo tồn nguyên trạng dưới lòng đất, khoanh lại khu vực này và đưa hình ảnh 3D tái hiện về di tích để phục vụ du khách, người dân.

Thứ hai, bảo tồn tại chỗ không lấp, xây dựng thành bể và có nước để bảo tồn, du khách có thể đến xem trực tiếp. Giải pháp này cũng sẽ tốn kinh phí mang lại hiệu quả bền vững và lâu dài.

Các nhà khoa học cho biết, bảo tồn gỗ là khó khăn nhất. Ảnh: Thu Hường

Tuy nhiên, theo ông, để nghiên cứu tổng thể con thuyền này cần sớm sử dụng công nghệ 3D quét toàn bộ con thuyền để từ đó chúng ta có những phân tích, so sánh, dữ liệu hóa, mở rộng nghiên cứu... cũng như sớm đưa thông tin này ra quốc tế để có thể nhận được sự hỗ trợ về chuyên môn và kỹ thuật.

“Hướng tới bảo tồn tại chỗ, còn lựa chọn phương án như thế nào phụ thuộc vào điều kiện và khả năng của tỉnh Bắc Ninh”- PGS.TS Bùi Minh Trí cho hay.

Tại hội nghị, các chuyên gia, nhà khoa học đến từ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Trung tâm Khảo cổ học dưới nước, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Viện Khảo cổ học... đều thống nhất hướng bảo tồn tại chỗ là phù hợp. Trong đó, Viện Khảo cổ học đề nghị giải pháp trước mắt có thể “lấp” để bảo tồn, sử dụng 3D để tái dựng hình ảnh phục vụ người dân, du khách...

Tuy nhiên, để có căn cứ khoa học và giải pháp phù hợp, đề xuất với tỉnh Bắc Ninh, PGS.TS Hà Văn Cẩn, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khảo cổ học cho rằng, công tác di dời cũng rất khó khăn, khu vực khảo cổ dự kiến được quy hoạch thành công viên cây xanh.

Nhà khoa học cho rằng, đây có thể là thuyền song thân, 2 đáy có niên đại từ thế kỷ XI-XIV

Do vậy, đề nghị bảo tồn tại chỗ, kiến nghị lấp bảo tồn. Sau khi có quy hoạch, sẽ lập dự án để xây nhà bảo quản, nhà di tích, khai quật lại... Đồng thời, đề nghị tiếp tục triển khai nghiên cứu cấu trúc của thuyền, đánh giá vai trò di sản... để từ đó có giải pháp, phương án bảo tồn cụ thể với di sản.

“Viện Khảo cổ học sẽ có kiến nghị chính thức gửi cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh để tham mưu cho UBND tỉnh làm bước tiếp theo đưa vào quy hoạch ra sao, trưng bày như thế nào trong toàn bộ các mối liên hệ với các dự tích khác cũng như mối liên hệ với các dòng sông cổ”- PGS.TS Hà Văn Cẩn khẳng định.