Giữa lúc căng thẳng Nga–EU vẫn leo thang với gói trừng phạt thứ 16 vừa được thông qua, thị trường lại ghi nhận một thực tế trái ngược: châu Âu đang đẩy mạnh nhập khẩu kim loại thô từ Nga, đặc biệt là gang – một trong những nguyên liệu quan trọng cho ngành luyện kim, cơ khí và sản xuất công nghiệp.

Thống kê mới nhất cho thấy EU đã nhập khẩu hơn 474.000 tấn gang từ Nga chỉ trong tháng 1/2025, mức tăng hơn 10 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, kim loại và khoáng sản nói chung nhập khẩu từ Nga đã lên tới hơn 809.000 tấn, gấp ba lần so với tháng trước đó.

Điều đáng nói là những con số này xuất hiện giữa bối cảnh Brussels vừa siết chặt thêm lệnh cấm với các mặt hàng như nhôm, than và sản phẩm năng lượng Nga. Vậy vì sao gang và thép thô Nga vẫn có thể len lỏi qua những khe hở chính sách và lọt vào thị trường Liên minh châu Âu?

Các chuyên gia nhận định cơn tăng nhập khẩu này là một dạng “gom hàng dự trữ” trước thời điểm lệnh cấm có hiệu lực vào đầu năm 2026. Lệnh trừng phạt chưa có hiệu lực với gang và các sản phẩm thép bán thành phẩm, nhưng đã bị hạn chế theo hạn ngạch xuất khẩu – một giới hạn có thể bị gỡ bỏ hoàn toàn trong tương lai gần.

Điển hình là Ý – quốc gia dẫn đầu trong lượng gang nhập khẩu từ Nga, với gần 348.000 tấn chỉ trong tháng 1, chiếm phần lớn tổng lượng nhập vào toàn khối. Tâm lý lo ngại thiếu hụt nguyên liệu đầu vào, kết hợp với việc giá gang từ Nga rẻ hơn do bị bán phá giá, đã khiến nhiều nhà sản xuất EU tranh thủ gom hàng trong “khoảng trống pháp lý” còn lại.

Báo cáo từ Metinvest – một tập đoàn khai khoáng hàng đầu khu vực – cũng khẳng định, gang Nga đang được bán dưới giá thị trường, gây áp lực nặng nề lên các nhà sản xuất Ukraine và nội khối EU. Cuộc chiến thương mại giờ đây không chỉ là giữa các quốc gia mà còn là giữa luật pháp và thực tiễn.

Thực tế cho thấy, trừng phạt kinh tế không còn là công cụ tuyệt đối trong đối phó với các quốc gia có nền xuất khẩu khoáng sản quy mô lớn như Nga. Dù EU đã áp đặt tới 16 gói trừng phạt từ năm 2022, doanh thu từ gang và kim loại Nga vẫn tiếp tục tăng, ít nhất là trong ngắn hạn.

Trong khi mặt trận năng lượng bị chặn phần lớn với khí đốt và dầu thô, thì vật liệu đầu vào như phôi thép, gang hay sắt cán vẫn là các “vùng xám” trong chính sách kiểm soát thương mại. Một mặt, EU vẫn thể hiện lập trường cứng rắn, nhưng mặt khác, chính các doanh nghiệp công nghiệp nội khối lại phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu mà chỉ Nga có khả năng cung cấp với quy mô và giá cả hợp lý.

Sự chênh lệch giữa chính sách và hành động thực tế phản ánh một sự thật nhức nhối: chuỗi cung ứng toàn cầu quá phức tạp để có thể "tắt công tắc" chỉ bằng một nghị quyết trừng phạt.

Việc châu Âu âm thầm đẩy mạnh nhập khẩu gang từ Nga trong thời điểm nhạy cảm cho thấy, không phải mọi lệnh trừng phạt đều đủ hiệu lực khi đối mặt với nhu cầu thị trường. Và trong thế giới hậu toàn cầu hóa, nơi chiến lược thương mại và địa chính trị đan xen, không có giới tuyến nào rõ ràng tuyệt đối.

Nga, với kho tài nguyên phong phú, tiếp tục trở thành “nhà cung cấp thầm lặng” cho những nền kinh tế tuyên bố đối đầu mình. Trong khi đó, EU đứng trước nghịch lý: vừa trừng phạt để bảo vệ nguyên tắc, vừa phải nhập khẩu để giữ cho dây chuyền sản xuất không bị tê liệt.