Cuộc tọa đàm "Cà phê nhà thầu" do Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) tổ chức cuối tuần qua kéo dài gần 3 giờ liên tục mà không nghỉ giải lao. Điều này phần nào phản ánh sức nóng của một câu hỏi được đặt ra xuyên suốt chương trình: "Làm thế nào để nhà thầu Việt có thể tham gia các dự án siêu lớn như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam?"

Đồng hành cùng các doanh nghiệp nhà thầu là ông Lê Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng), trong vai trò đại diện cơ quan quản lý.

"Liên kết là sống còn" – VACC đề xuất cơ chế tổ hợp nhà thầu

Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch VACC, nhà thầu Việt đang đứng trước một "kỷ nguyên hạ tầng" với hàng loạt dự án trọng điểm quy mô hàng chục tỷ USD. Tuy nhiên, thực tế cho thấy năng lực tài chính và tổ chức của các doanh nghiệp dù lớn như Vinaconex hay UDIC vẫn còn “đuối” so với yêu cầu của các gói thầu quốc tế.

Đặt trong bối cảnh đó, ông Hiệp nêu quan điểm: "Không tổ chức lại lực lượng, không thể tham gia được cuộc chơi lớn".

Vì vậy, VACC đề xuất mô hình "tổ hợp nhà thầu" – một bước tiến khác với hình thức liên danh truyền thống. Khác với liên danh vốn chia nhỏ hạng mục thi công và thường nảy sinh mâu thuẫn, tổ hợp nhà thầu sẽ là một hình thái liên kết chủ động, có cơ chế phối hợp rõ ràng, không chia nhỏ gói thầu mà triển khai theo năng lực từng thành viên: Cầu – hầm – nền đường – kết cấu…

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng Ban Pháp chế VACC, phân tích thêm: "Tổ hợp cho phép doanh nghiệp lớn đóng vai trò dẫn dắt, kéo theo các nhà thầu nhỏ và vừa – điều mà liên danh hiện tại chưa làm được".

Tuy nhiên, mô hình này hiện chưa có quy định pháp lý cụ thể. VACC cho biết đang khẩn trương rà soát năng lực các nhà thầu để gửi Bộ Xây dựng, làm cơ sở đề xuất thử nghiệm mô hình tổ hợp, trước mắt áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao.

Vấn đề đơn giá – định mức, "nút thắt" cần tháo gỡ

Bên cạnh cơ chế tổ chức, giá vật liệu xây dựng tiếp tục là chủ đề “nóng”. Ông Hiệp cho biết tại nhiều địa phương, đơn giá vật liệu công bố đang chênh lệch tới 70% so với thực tế – gây khó khăn lớn cho nhà thầu khi lập dự toán và triển khai.

Tại buổi làm việc với Bộ Xây dựng ngày 5/6 vừa qua, VACC tiếp tục kiến nghị đẩy nhanh việc hoàn thiện hệ thống định mức – đơn giá. Theo ông Hiệp, Bộ đã ban hành hơn 3.000 đơn giá định mức mới, song cần cập nhật linh hoạt theo thực tế thị trường và cho phép áp dụng đơn giá quốc tế với các công trình đặc thù.

"Đơn giá tổng hợp có thể là giải pháp cho các dự án trọng điểm quốc gia," ông Hiệp đề xuất, đồng thời kêu gọi các nhà thầu tiếp tục góp ý để VACC tổng hợp gửi cơ quan chức năng.

Hợp đồng và cơ chế thanh toán đòi hỏi sự công bằng

Một kiến nghị nổi bật khác là đề nghị Bộ Xây dựng sớm ban hành hợp đồng mẫu cho các dự án sử dụng vốn ngoài ngân sách. Theo phản ánh, tình trạng "lệch kèo" giữa chủ đầu tư và nhà thầu trong quá trình thực hiện hợp đồng là nguyên nhân sâu xa dẫn đến nợ đọng xây dựng, ảnh hưởng dòng tiền và khả năng vận hành của doanh nghiệp.

Ngoài ra, VACC cũng đề nghị tách gói thầu để quyết toán theo từng giai đoạn, thay vì chờ hoàn tất toàn bộ dự án – một vướng mắc khiến không ít doanh nghiệp bị “treo” thanh toán suốt cả chục năm.

“Cà phê nhà thầu” là chuỗi giao lưu 3 tháng/lần do VACC tổ chức, nhằm ghi nhận thực tiễn, lắng nghe ý kiến của cộng đồng doanh nghiệp xây dựng và chuyển tải trực tiếp đến các cơ quan quản lý.

Trong bối cảnh ngành hạ tầng bước vào giai đoạn bứt phá mạnh mẽ, việc hình thành các cơ chế mới – như tổ hợp nhà thầu, điều chỉnh đơn giá, hướng dẫn hợp đồng sẽ là nền tảng để nhà thầu Việt Nam không đứng ngoài cuộc chơi trên chính sân nhà.