Trí tuệ nhân tạo: Bước nhảy cho SMEs Việt Nam

Tóm tắt: Bài viết phân tích vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) trong nâng cao năng suất, giảm chi phí và cải thiện hiệu quả quản lý của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tại Việt Nam. AI không chỉ giúp tự động hóa quy trình, tối ưu hóa nguồn lực mà còn nâng cao trải nghiệm khách hàng và khả năng cạnh tranh trên thị trường. Bên cạnh cơ hội, SMEs cũng đối mặt với các thách thức như hạn chế tài chính và nhân lực, đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế.

Từ khóa: AI, SMEs, chuyển đổi số, tự động hóa, cạnh tranh

Summary: The article analyzes the role of artificial intelligence (AI) in enhancing productivity, reducing costs, and improving management efficiency for small and medium-sized enterprises (SMEs) in Vietnam. AI not only facilitates process automation and resource optimization but also enhances customer experience and market competitiveness. Alongside opportunities, SMEs face challenges such as financial and workforce limitations, requiring support from the government and international organizations.

Keywords: AI, SMEs, digital transformation, automation, competitiveness

1. Đặt vấn đề

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) được định nghĩa theo các tiêu chí như số lượng lao động, doanh thu hàng năm và tổng tài sản, tùy thuộc vào quy định từng quốc gia. Tại Việt Nam, SMEs chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp, đóng góp khoảng 40% GDP và 50% tổng lao động toàn quốc, trở thành xương sống của nền kinh tế.

Vai trò của SMEs đối với kinh tế Việt Nam là không thể phủ nhận, bao gồm tạo công ăn việc làm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành yêu cầu tất yếu giúp SMEs nâng cao năng lực cạnh tranh và tồn tại trong môi trường kinh doanh ngày càng khốc liệt.

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một trong những công nghệ cốt lõi của kỷ nguyên công nghiệp 4.0. AI mang lại nhiều tiềm năng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), tăng cường khả năng cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế số. Theo một báo cáo từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), AI được dự báo sẽ góp phần tăng GDP toàn cầu lên đến 15,7 nghìn tỷ USD vào năm 2030.

Trên thế giới, nhiều SMEs đã đầu tư để áp dụng AI trong các quy trình như tự động hóa sản xuất, quản trị quan hệ khách hàng (CRM), và phân tích dữ liệu. Ở châu Á, AI đang trở thành xu hướng và là động lực giúp SMEs phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi nhanh chóng.

2. Lợi ích của việc ứng dụng AI đối với SMEs tại Việt Nam

2.1. Tăng hiệu quả quản trị và vận hành

AI không chỉ tự động hóa các quy trình như quản lý kho hàng, quản trị nhân sự, và quản trị chuỗi cung ứng mà còn hỗ trợ doanh nghiệp trong các hoạt động then chốt khác.

Hoạt động tuyển dụng: AI hỗ trợ sàng lọc hồ sơ, phân tích dữ liệu ứng viên để đưa ra các đề xuất tuyển dụng phù hợp, tiết kiệm thời gian và công sức của nhà tuyển dụng. Ví dụ, các công cụ AI như LinkedIn Recruiter sử dụng thuật toán để tìm kiếm ứng viên tiềm năng dựa trên yêu cầu công việc.

Đánh giá hiệu suất làm việc: Các hệ thống AI có thể phân tích dữ liệu làm việc của nhân viên, đưa ra đánh giá hiệu suất một cách khách quan và phát hiện những điểm cần cải thiện.

Đào tạo nhân viên: AI giúp tạo ra các chương trình đào tạo cá nhân hóa, dựa trên năng lực hiện tại và nhu cầu phát triển của từng nhân viên. Ví dụ, các nền tảng học tập trực tuyến như Coursera hoặc Udemy sử dụng AI để đề xuất các khóa học phù hợp.

Tối ưu hóa quy trình hoạt động: AI phân tích dữ liệu vận hành để tối ưu hóa các quy trình, giảm thiểu lãng phí và nâng cao hiệu suất. Ví dụ, một doanh nghiệp có thể sử dụng AI để tối ưu hóa tuyến đường giao hàng, tiết kiệm chi phí vận chuyển và thời gian. Hay các công cụ AI như chatbot được sử dụng để giải quyết thắc mắc của khách hàng 24/7 điều này giúp SMEs tiết kiệm nhân công và cải thiện tính linh hoạt trong hoạt động kinh doanh.

2.2. Giảm chi phí và tăng doanh thu

AI không chỉ giúp SMEs giảm thiểu chi phí vận hành mà còn cải thiện năng suất lao động, đặc biệt trong các công việc lặp đi lặp lại hoặc đòi hỏi xử lý dữ liệu lớn.

Xử lý công việc lặp đi lặp lại: AI tự động hóa các tác vụ như nhập liệu, xử lý chứng từ và kiểm kê hàng hóa, giúp giảm tải công việc thủ công và giảm thiểu sai sót. Ví dụ, một doanh nghiệp có thể sử dụng phần mềm AI như UiPath để tự động hóa quy trình nhập liệu, tiết kiệm hàng trăm giờ lao động mỗi tháng.

Phân tích và tính toán số liệu: Các công cụ AI hỗ trợ phân tích dữ liệu tài chính, dự báo xu hướng doanh thu và kiểm soát chi phí hiệu quả. Chẳng hạn, phần mềm QuickBooks tích hợp AI để giúp doanh nghiệp nhỏ quản lý tài chính một cách tự động và thông minh.

Quản lý tài nguyên hiệu quả: AI giúp tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực, từ quản lý thời gian làm việc của nhân viên đến phân phối tài nguyên sản xuất, đảm bảo hoạt động được duy trì ở mức hiệu suất tối đa. AI giúp SMEs giảm thiểu chi phí vận hành qua việc tối ưu hóa các quy trình. Chẳng hạn, AI phân tích dữ liệu bán hàng để dự báo xu hướng nhu cầu, từ đó giúp doanh nghiệp đặt được mục tiêu doanh thu tối đa mà không lãng phí nguồn lực.

2.3. Cải thiện trải nghiệm khách hàng

Khái niệm trải nghiệm khách hàng: Trải nghiệm khách hàng (Customer Experience) là tổng hợp các cảm nhận, tương tác và ấn tượng mà khách hàng có được trong suốt hành trình tương tác với doanh nghiệp. Trải nghiệm khách hàng tốt không chỉ giữ chân khách hàng mà còn tạo dựng lòng trung thành và nâng cao uy tín doanh nghiệp.

Lý do cần cải thiện trải nghiệm khách hàng ở SMEs: Với nguồn lực hạn chế, SMEs cần tạo sự khác biệt bằng cách cung cấp trải nghiệm khách hàng vượt trội. Điều này giúp họ cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn và xây dựng thương hiệu trong thị trường đầy biến động.

Quy trình thực hiện để cải thiện trải nghiệm khách hàng:

Bước 1: Thu thập thông tin khách hàng: Sử dụng các công cụ AI để phân tích hành vi và nhu cầu khách hàng thông qua dữ liệu từ website, mạng xã hội hoặc các hệ thống CRM.

Bước 2: Phân tích và cá nhân hóa: AI phân tích dữ liệu để hiểu rõ từng nhóm khách hàng và đưa ra các đề xuất phù hợp.

Bước 3: Đo lường và cải tiến liên tục: Sử dụng các chỉ số như NPS (Net Promoter Score) để đo lường mức độ hài lòng và cải thiện dịch vụ.Các công cụ AI có thể ứng dụng:

Các công cụ AI có thể ứng dụng:

Chatbot: Trả lời câu hỏi khách hàng nhanh chóng và cá nhân hóa dịch vụ 24/7.

Hệ thống phân tích cảm xúc: Đánh giá cảm xúc từ phản hồi của khách hàng để cải thiện sản phẩm và dịch vụ. Các công cụ như MonkeyLearn hoặc IBM Watson Tone Analyzer có thể được sử dụng để phân tích phản hồi văn bản, xác định cảm xúc tích cực, tiêu cực, hoặc trung tính từ khách hàng, từ đó giúp doanh nghiệp điều chỉnh sản phẩm hoặc dịch vụ một cách phù hợp.

Dự đoán nhu cầu khách hàng: Sử dụng AI để phân tích xu hướng mua sắm, giúp SMEs dự báo và cung cấp sản phẩm/dịch vụ đúng thời điểm. Các công cụ cụ thể như Google Analytics hoặc Salesforce Einstein có thể hỗ trợ doanh nghiệp theo dõi hành vi mua sắm, từ đó tối ưu hóa chiến lược kinh doanh một cách hiệu quả.

Ví dụ, một SMEs trong lĩnh vực bán lẻ có thể sử dụng chatbot để hỗ trợ khách hàng, đồng thời ứng dụng AI phân tích hành vi mua sắm để cá nhân hóa khuyến mãi, giúp tăng doanh thu và sự hài lòng của khách hàng. AI đọc hiểu hành vi khách hàng thông qua phân tích dữ liệu, giúp tùy biến hành trình mua sắm và cung cấp các đề xuất sản phẩm hoặc dịch vụ cá nhân hóa.

3. Các thách thức đối với SMEs khi áp dụng AI

3.1. Hạn chế về nguồn tài chính

Những hạng mục cần đầu tư: SMEs muốn ứng dụng AI cần đầu tư vào các hạng mục như phần mềm AI chuyên dụng, hạ tầng dữ liệu (máy chủ, hệ thống lưu trữ đám mây), thiết bị phần cứng hiện đại và dịch vụ bảo trì, cùng các nền tảng phân tích dữ liệu.

Chi phí ước tính: Chi phí tối thiểu cho việc triển khai AI có thể dao động từ 50 triệu đến 500 triệu đồng, tùy thuộc vào quy mô và mục tiêu ứng dụng của doanh nghiệp. Một hệ thống cơ bản như chatbot hoặc phân tích dữ liệu có thể nằm ở mức thấp hơn, trong khi các giải pháp tự động hóa toàn diện đòi hỏi đầu tư lớn hơn.

Những khó khăn tài chính SMEs gặp phải: SMEs thường gặp khó khăn trong việc huy động vốn do quy mô nhỏ, khả năng vay tín dụng hạn chế và áp lực chi phí hoạt động hàng ngày. Ngoài ra, việc đánh giá lợi ích lâu dài từ AI so với chi phí ban đầu cũng là một thách thức tâm lý lớn. AI yêu cầu đầu tư ban đầu cao cho phần mềm, phần cứng và hạ tầng dữ liệu. SMEs thường gặp khó khăn trong việc huy động nguồn lực tài chính để đáp ứng nhu cầu đó.

3.2. Thiếu nhân sự có trình độ

Đặc điểm nhân sự của các doanh nghiệp nhỏ và vừa: Nhân sự tại SMEs thường đa nhiệm, với số lượng nhân viên hạn chế và không chuyên sâu về các lĩnh vực công nghệ cao. Điều này khiến các doanh nghiệp khó triển khai những công nghệ phức tạp như AI.

Thực trạng năng lực nhân sự tại SMEs ở Việt Nam: Phần lớn lao động trong SMEs thiếu kỹ năng chuyên môn về công nghệ thông tin và AI. Việc tiếp cận các chương trình đào tạo hoặc cơ hội học tập nâng cao năng lực còn hạn chế, đặc biệt ở khu vực nông thôn và các doanh nghiệp gia đình.

Những rào cản về nhân sự khi ứng dụng AI: SMEs gặp khó khăn trong việc tuyển dụng nhân sự có trình độ cao do chi phí lao động ngày càng tăng. Ngoài ra, tâm lý ngại thay đổi và thiếu nhận thức về tầm quan trọng của AI trong đội ngũ quản lý cũng là rào cản lớn trong việc áp dụng công nghệ mới. Việc đào tạo và tuyển dụng nhân sự có kỹ năng sử dụng AI có thể tốn thời gian và chi phí cao, trong khi nguồn lao động chất lượng cao vẫn còn khan hiếm ở nhiều khu vực.

3.3. Nhận thức về AI chưa cao

Nhận thức của người lao động trong SMEs về công nghệ 4.0: Nhiều người lao động trong SMEs tại Việt Nam chưa hiểu đầy đủ về lợi ích và cơ hội mà công nghệ 4.0 mang lại. Việc thiếu kiến thức này khiến họ không sẵn sàng áp dụng các công nghệ mới vào công việc hàng ngày. Ví dụ, một khảo sát gần đây cho thấy hơn 60% lao động trong SMEs chưa từng được tiếp cận thông tin về AI.

Tác động tiêu cực nếu không ứng dụng công nghệ: Người lao động và quản lý trong SMEs thường không nhận thức đủ về rủi ro nếu chậm trễ trong việc ứng dụng AI và chuyển đổi số. Chẳng hạn, việc không áp dụng công nghệ mới có thể dẫn đến mất khách hàng vào tay đối thủ cạnh tranh.

Nhận thức về tác động của AI đến việc làm: Một số người lao động lo ngại rằng AI có thể thay thế công việc của họ, dẫn đến tâm lý kháng cự việc triển khai công nghệ mới. Ví dụ, trong ngành dịch vụ, nhân viên thường sợ chatbot sẽ thay thế vai trò chăm sóc khách hàng của họ, dù thực tế AI chỉ hỗ trợ nâng cao hiệu suất.

4. Giải pháp khả thi cho SMEs khi ứng dụng AI

4.1. Lựa chọn công nghệ phù hợp

SMEs cần phân tích nhu cầu nội bộ, xác định mục tiêu cụ thể để chọn công nghệ AI phù hợp. Ví dụ, doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực bán lẻ có thể bắt đầu bằng việc triển khai chatbot để hỗ trợ khách hàng hoặc sử dụng phần mềm quản trị khách hàng (CRM) như HubSpot. Hay trong lĩnh vực dịch vụ khách sạn, Công ty TNHH Hoàng Hà ở TP Nha Trang đã triển khai chatbot dựa trên nền tảng Dialogflow của Google để hỗ trợ khách hàng đặt phòng và giải đáp thắc mắc. Chatbot giúp giảm 30% khối lượng công việc cho nhân viên lễ tân, đồng thời nâng cao sự hài lòng của khách hàng.

4.2. Hợp tác với các đối tác chuyên môn

Các SMEs có thể hợp tác với các nhà cung cấp dịch vụ công nghệ hoặc tham gia vào các chương trình hỗ trợ của chính phủ. Ví dụ, các tổ chức như Trung tâm Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (TAC) cung cấp nhiều chương trình đào tạo và công nghệ miễn phí hoặc giảm giá cho SMEs.

4.3. Đào tạo nhân lực

Cung cấp khóa đào tạo về AI và kỹ năng số cho nhân viên. Ví dụ, sử dụng nền tảng học trực tuyến như Coursera hoặc EdX để tổ chức các khóa học nâng cao kỹ năng phân tích dữ liệu và quản trị công nghệ. SMEs cũng có thể xây dựng các chương trình nội bộ để khuyến khích nhân viên học hỏi liên tục.

4.4. Tận dụng các giải pháp AI "nhẹ"

Thay vì đầu tư lớn vào hệ thống AI toàn diện, SMEs có thể bắt đầu với các giải pháp "nhẹ" như Microsoft Power BI để phân tích dữ liệu kinh doanh hoặc Google Analytics để theo dõi hành vi khách hàng trên nền tảng số. Ví dụ, công ty Thương Mại dịch vụ Hồng Anh, hoạt động trong lĩnh vực bán lẻ tại TP Hồ Chí Minh đã áp dụng AI để phân tích dữ liệu bán hàng và tối ưu hóa chiến lược marketing. Công cụ được sử dụng là Google Analytics và một nền tảng AI phân tích hành vi mua sắm. Kết quả, doanh thu tăng 20% chỉ trong 6 tháng đầu áp dụng.

5. Khuyến nghị chính sách và hướng đi trong tương lai

5.1. Khuyến khích đầu tư công nghệ

Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ để thúc đẩy SMEs đầu tư vào công nghệ AI, nhằm nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh. Cụ thể, các gói vay ưu đãi dành cho doanh nghiệp nhỏ nên được triển khai, tập trung vào các lĩnh vực sử dụng AI như quản trị vận hành, tự động hóa và phân tích dữ liệu. Ví dụ, chương trình "Make in Vietnam" do Bộ Thông tin và Truyền thông khởi xướng đã cung cấp các khoản vay ưu đãi và hỗ trợ đào tạo kỹ thuật số, giúp các SMEs có thể tiếp cận công nghệ mới với chi phí hợp lý.

Ngoài ra, cần thiết lập các trung tâm công nghệ AI ở các khu vực trọng điểm để hỗ trợ kỹ thuật và triển khai thử nghiệm. Các trung tâm này không chỉ cung cấp dịch vụ tư vấn mà còn đào tạo chuyên sâu về cách áp dụng các công cụ AI như TensorFlow, PyTorch hoặc các nền tảng quản trị như Microsoft Power BI. Ví dụ, một số quốc gia như Singapore đã thành công khi thiết lập các trung tâm AI quốc gia để hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ tích hợp công nghệ mới vào hoạt động kinh doanh.

5.2. Xây dựng cơ sở đào tạo

Để tăng cường năng lực ứng dụng AI trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), việc xây dựng các cơ sở đào tạo chất lượng cao là yếu tố then chốt. Chính phủ cần hợp tác với các tổ chức quốc tế và các doanh nghiệp công nghệ lớn để triển khai các chương trình đào tạo thực tế, phù hợp với nhu cầu của SMEs. Ví dụ, chương trình đào tạo của VTC Academy hiện cung cấp các khóa học AI từ cơ bản đến nâng cao, được phát triển dựa trên hợp tác với Google và Microsoft, giúp doanh nghiệp tiếp cận công nghệ mới một cách hiệu quả.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh hình thức học tập trực tuyến và các hội thảo thực tiễn, nơi người lao động có thể học hỏi kỹ năng sử dụng các công cụ AI như TensorFlow, PyTorch hoặc Microsoft Power BI. Ví dụ, một trung tâm đào tạo tại TP.HCM đã triển khai khóa học về phân tích dữ liệu bằng AI, giúp hơn 100 doanh nghiệp cải thiện năng lực quản lý và vận hành.

5.3. Thúc đẩy hợp tác quốc tế

Việc hợp tác quốc tế không chỉ giúp SMEs tiếp cận các công nghệ tiên tiến mà còn xây dựng mạng lưới đối tác chiến lược để mở rộng thị trường. Chính phủ cần thúc đẩy các chương trình kết nối giữa SMEs Việt Nam và các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Tập đoàn tài chính quốc tế (IFC) hoặc các tập đoàn công nghệ lớn như Microsoft, Google.

Một ví dụ điển hình là chương trình "Digital ASEAN" của World Economic Forum, hỗ trợ SMEs trong khu vực Đông Nam Á tiếp cận các công nghệ chuyển đổi số. Chương trình này đã giúp nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa cải thiện khả năng cạnh tranh thông qua việc triển khai các công cụ như nền tảng quản trị dữ liệu hoặc AI tích hợp trong hoạt động vận hành.

Ngoài ra, các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP và EVFTA cũng mở ra cơ hội để SMEs Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, học hỏi kinh nghiệm từ các doanh nghiệp quốc tế về ứng dụng AI. Ví dụ, một doanh nghiệp nhỏ trong lĩnh vực sản xuất tại Việt Nam đã hợp tác với một công ty Nhật Bản để áp dụng AI vào kiểm soát chất lượng sản phẩm, giúp giảm 25% chi phí vận hành và tăng độ chính xác trong sản xuất.

Kết luận: AI là công nghệ tất yếu giúp SMEs ở Việt Nam cải thiện hiệu quả quản trị, nâng cao năng suất và tăng cường khả năng cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế số. Việc ứng dụng AI vào các hoạt động quản lý, phân tích dữ liệu và tối ưu hóa vận hành không chỉ giúp SMEs vượt qua rào cản hiện tại mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững. Để thành công, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế, đặc biệt trong việc cung cấp tài chính, đào tạo nhân lực, và xây dựng hạ tầng công nghệ phù hợp, giúp SMEs khẳng định vai trò trong nền kinh tế toàn cầu.

Tài liệu tham khảo:

- "AI-powered Invoice Automation (2022)", Accpac software. Truy cập từ: https://www.odoo.com/app/invoice-automation​

- "Big Data and Artificial Intelligence - The Future of Accounting and Finance (2019)", Chartered Professional Accountants of Canada. Truy cập từ: https://www.cpacanada.ca/-/media​

- "Digital Transformation in Vietnamese SMEs", Kỷ yếu VCAA 2022, thảo luận về vai trò và thách thức của chuyển đổi số đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam​

- "The Dawn of a New Partnership - A Robotics-led Finance Function (2022)", EY. Truy cập từ: https://www.ey.com​

- "What Successful Digital Transformations Have in Common (2017)", McKinsey Global Institute. Truy cập từ: https://www.mckinsey.com/mgi/overview/in-the-news/what-successful-digital-transformations-have-in-common​

* Viện Quản trị và Công nghệ FSB