Giá đất hiếm lập đỉnh vì Trung Quốc siết chặt xuất khẩu

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang, Trung Quốc đã công bố lệnh hạn chế xuất khẩu đối với 7 kim loại đất hiếm trung bình và nặng – nhóm nguyên tố then chốt trong sản xuất xe điện, động cơ tua bin gió và thiết bị công nghệ cao. Ngay lập tức, thị trường toàn cầu phản ứng mạnh.

Giá dysprosi tại châu Âu ngoài Trung Quốc đã tăng gấp 3 lần kể từ đầu tháng 4, đạt mức 850 USD/kg vào ngày 2/5. Tương tự, terbi cũng ghi nhận mức tăng gần gấp ba lần, từ 965 USD/kg lên tới 3.000 USD/kg, mức cao nhất trong gần một thập kỷ, theo dữ liệu của Argus Media.

Kim loại đất hiếm từ lâu được ví như “vitamin công nghiệp” nhờ khả năng cải thiện đặc tính của vật liệu dù chỉ với hàm lượng nhỏ. Chúng là thành phần thiết yếu trong nhiều thiết bị công nghệ cao, đặc biệt là pin xe điện, hệ thống radar, cảm biến, và tua bin gió.

Trong số 17 nguyên tố đất hiếm, các kim loại trung bình và nặng như dysprosi, terbi lại càng hiếm và khó khai thác. Trung Quốc hiện vẫn kiểm soát tới 90% nguồn cung toàn cầu đối với nhóm đất hiếm này.

Việc Trung Quốc ngưng xuất khẩu không chỉ khiến giá tăng đột biến mà còn tạo ra lỗ hổng lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Theo chuyên gia Takahiro Sato (Ngân hàng Mizuho), việc tìm nguồn thay thế từ quốc gia khác là "gần như bất khả thi trong ngắn hạn". Giáo sư Toru Okabe từ Đại học Tokyo cảnh báo, nếu nguồn cung tiếp tục bị siết, nhiều hãng sản xuất xe điện có thể phải tạm ngưng kế hoạch sản xuất.

Việt Nam và cơ hội vươn lên trong cuộc đua đất hiếm

Trước biến động toàn cầu, Việt Nam bất ngờ lọt vào tầm ngắm của giới đầu tư quốc tế nhờ trữ lượng đất hiếm lên tới 3,5 triệu tấn, theo báo cáo cập nhật của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) tháng 3/2025.

Các mỏ đất hiếm ở khu vực Tây Bắc và dọc theo bờ biển miền Trung – đặc biệt tại Lai Châu, Lào Cai và Quảng Nam – được đánh giá có hàm lượng quặng cao, tiềm năng khai thác lớn. Tuy nhiên, hiện sản lượng khai thác của Việt Nam vẫn còn khiêm tốn: chỉ 300 tấn trong năm 2024.

Năm 2023, Chính phủ Việt Nam đã tuyên bố mục tiêu sản xuất 2,02 triệu tấn đất hiếm vào năm 2030, cho thấy quyết tâm rõ ràng trong việc phát triển ngành công nghiệp chiến lược này.

Tuy có tiềm năng lớn, nhưng để trở thành “người chơi toàn cầu”, Việt Nam cần giải quyết một số điểm nghẽn: năng lực chế biến sâu còn hạn chế, công nghệ khai thác chưa hiện đại, và thiếu chuỗi liên kết sản xuất trong nước. Ngoài ra, bài toán xuất khẩu cũng là điểm nghẽn đáng kể: hạ tầng logistics và chính sách thu hút đầu tư vào chế biến sâu còn chưa đồng bộ.

Trong bối cảnh Trung Quốc kiểm soát chặt xuất khẩu, các quốc gia như Mỹ, Nhật Bản hay EU đang chủ động tìm đối tác thay thế để đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng. Đây là thời cơ để Việt Nam định vị lại vai trò chiến lược của mình trên bản đồ đất hiếm toàn cầu.