Xếp hạng tín nhiệm: Góp phần tạo nên một thị trường trái phiếu minh bạch

Hình minh họa - Nguồn: Internet

Đầu tháng 4/2022, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước ban hành quyết định hủy 9 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) trị giá 10.030 tỉ đồng của Công ty TNHH đầu tư bất động sản Ngôi Sao Việt (Công ty Ngôi Sao Việt), Công ty CP Cung điện Mùa đông (Công ty Cung điện Mùa đông), Công ty CP đầu tư và dịch vụ khách sạn Soleil (Công ty Soleil) thuộc Công ty TNHH thương mại dịch vụ khách sạn Tân Hoàng Minh (Tập đoàn Tân Hoàng Minh). Cùng với đó là thông điệp từ Chính phủ với Công điện số 304/CĐ-TTg ngày 7/4/2022 của Chính phủ do Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái ký ban hành về chấn chỉnh hoạt động thị trường TPDN và đấu giá quyền sử dụng đất.

Rủi ro có thể lan sang thị trường cổ phiếu

Trong báo cáo vừa công bố, FiinRatings – Công ty xếp hạng tín nhiệm của Việt Nam đánh giá những sự kiện trên cùng với các thay đổi chính sách đang diễn ra qua bao gồm việc Thông tư 16 của Ngân hàng Nhà nước về quy định mua bán trái phiếu của các tổ chức tín dụng và những thay đổi và bổ sung dự kiến được đưa vào trong dự thảo sửa đổi Nghị định 153 về phát hành riêng lẻ có thể sẽ làm cho thị trường TPDN giảm đáng kể về quy mô phát hành vào năm 2022. Sự suy giảm có khả năng sẽ diễn ra nhất là đối với hoạt động phát hành riêng lẻ và bởi các công ty chưa đại chúng hoặc các công ty dự án được lập ra để huy động vốn triển khai dự án đó với mức độ công bố và chất lượng thông tin của các tổ chức phát hành này còn nhiều hạn chế.

Báo cáo của FiinRatings – công ty xếp hạng tín nhiệm của Việt Nam bày tỏ lo ngại về áp lực trả nợ trái phiếu đến hạn trong 2-3 năm tới đây. Quy mô dư nợ trái phiếu doanh nghiệp của ngành bất động sản khoảng 189 nghìn tỷ đồng vào cuối năm 2021 và số liệu của FiinRatings chỉ ra rằng 73% giá trị này sẽ có điểm rơi đáo hạn vào 3 năm tới đây (2022 – 2024). Điều này không chỉ tạo áp lực trả nợ lớn hơn của các doanh nghiệp bất động sản trong bối cảnh dần hồi phục sau dịch COVID-19 và trước những thay đổi pháp lý, cùng với đó là những sự kiện gần đây có tác động đến rủi ro thanh khoản của các đại lý phân phối có cam kết mua lại trái phiếu, cụ thể là các định chế tài chính như công ty chứng khoán và ngân hàng.

Ngoài ra, FinnRatings cũng cho rằng, áp lực trả nợ này có thể tác động đến rủi ro của thị trường cổ phiếu do cổ phiếu được cầm cố để làm đảm bảo cho trái phiếu hoặc được cầm cố để lấy nguồn mua trái phiếu chất lượng thấp hoặc có vấn đề như các cơ quan quản lý đã chỉ ra.

"Chúng tôi muốn lưu ý rằng trong thông lệ của thị trường tín dụng, khi một doanh nghiệp chậm trả gốc hoặc lãi của một khoản vay với nhà đầu tư này thì điều khoản vỡ nợ chéo thường có thể được kích hoạt, tức là điều khoản trả nợ có thể được kích hoạt trước thời hạn với các chủ nợ khác", FinnRatings lưu ý và cho biết thêm: "Tính linh hoạt nhất định trong thị trường vốn nội địa có thể được áp dụng nhưng sẽ có khả năng áp dụng cao, nhất là đối với các điều khoản trong hợp đồng tín dụng (vay hoặc trái phiếu) của các doanh nghiệp huy động từ các định chế tài chính nước ngoài".

Số liệu của FiinRatings cho thấy số dư nợ vay bằng ngoại tệ bao gồm trái phiếu của riêng các doanh nghiệp bất động sản niêm yết Việt Nam hiện ở mức khoảng 4 tỷ USD. Đây là một con số không lớn xét trên quy mô tín dụng của ngành bất động sản (khoảng 7% tổng dư nợ tín dụng – không tính 12,79% dư nợ tín dụng cho người mua nhà) cũng như rủi ro an toàn tài chính quốc gia. Tuy nhiên, FinnRatings cũng chỉ ra rằng, những tác động từ rủi ro tín dụng BĐS có thể làm cho mức điểm xếp hạng quốc gia của Việt Nam trên thị trường vốn quốc tế và của tất cả các ngành còn lại sẽ có thể bị ảnh hưởng. Điều này sẽ dẫn đến việc bị áp dụng một mức lãi suất cao hơn, làm giảm mức độ cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong tương quan với các doanh nghiệp FDI đang hoạt động tại Việt Nam hoặc trong hoạt động kinh doanh trên thị trường quốc tế.

Hướng tới thị trường TPDN phát triển lành mạnh và bền vững

Ngay sau sự kiện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước ban hành quyết định hủy 9 đợt phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) trị giá 10.030 tỉ đồng của các thành viên thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh, một câu hỏi được đặt ra trên thị trường, đó là: Làm sao sao để tránh hiệu ứng đổ vỡ dây chuyền?. Trả lời cho câu hỏi này, FinnRating cho rằng, triển vọng năm 2022 và các năm tới đây sẽ chỉ có thể được duy trì nếu như những tác động từ sự kiện trên và các thay đổi chính sách mới sẽ không tạo ra các hiệu ứng dây chuyền – tức là các doanh nghiệp có vấn đề sẽ được khu trú và xử lý thay vì đưa ra những biện pháp cứng rắn áp dụng cho cả ngành.

Rủi ro này cũng có khả năng được kiểm soát nếu như quyền lợi của các nhà đầu tư trong các lô trái phiếu đang trong quá trình xử lý và có thể là ở cả một số tổ chức phát hành khác theo kết luận của cơ quan quản lý nhà nước được đảm bảo thu hồi một phần hoặc toàn bộ gốc và lãi hoặc có lộ trình rõ ràng được thông tin minh bạch đến trái chủ hiện đang sở hữu.

Việc khư trú các đơn vị được phát hiện là vi phạm và các vấn đề có liên quan để đảm bảo quyền lợi nhà đầu tư cá nhân cũng sẽ giúp tránh tạo ra những tác động tiêu cực mang hiệu ứng “domino” đến không chỉ các tổ chức phát hành thực hiện và chấp hành tốt và minh bạch và thậm chí cả các nhà phát hành yếu với rủi ro cao mà họ chủ động minh bạch thông tin. Việc này cũng tránh được các ảnh hưởng xấu đến tín dụng ngân hàng và sự tác động mang tính làn truyền lan sang cả thị trường chứng khoán như những gì chúng ta đã chứng kiến khi các biện pháp cứng rắn “3 lằn ranh đỏ” được áp dụng với các nhà phát triển BĐS tại Trung Quốc.

Để bảo đảm thị trường TPDN phát triển lành mạnh, PGS.TS Nguyễn Văn Hiệu, Phó Trưởng khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cần có tổ chức đánh giá xếp hạng tín nhiệm trái phiếu phát hành. Bởi lẽ, việc không phân hạng tín nhiệm trái phiếu là điểm thiếu nhất của thị trường hiện nay.

Bên cạnh đó, PGS.TS Nguyễn Văn Hiệu cũng đề nghị phải tiếp tục sửa đổi, bổ sung Nghị định phát hành trái phiếu doanh nghiệp, tổ chức phân hạng tín nhiệm trái phiếu doanh nghiệp, cáo bạch thông tin khi phát hành với sự giám sát của Ủy ban Chứng khoán, quy trách nhiệm cho công ty kiểm toán độc lập trong việc công bố thông tin của doanh nghiệp…

Là cố vấn cấp cao cho Saigon Ratings - 1 trong 2 đơn vị xếp hạng tín nhiệm tư nhân được cấp phép tại Việt Nam cùng với FinnRatings, ông Nguyễn Trí Hiếu cho biết, đơn vị này đã sẵn sàng các nguồn lực quan trọng, để cung cấp các dịch vụ Xếp hạng tín nhiệm cho thị trường trong nước, đảm bảo yêu cầu phù hợp với thông lệ hoạt động và chuẩn mực chất lượng chuyên môn của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm (CRA) thế giới. Hiện tại, Saigon Ratings đã đệ trình hồ sơ lên Ngân hàng phát triển châu Á (ADB) thẩm định tài trợ chương trình hỗ trợ kỹ thuật tài khoá năm 2022. Đây là các Chương trình tài trợ quốc tế bắt đầu từ năm 2021, hết sức quan trọng và ý nghĩa dành cho các tổ chức CRA Việt Nam, trong giai đoạn đầu sơ khai phát triển. Không chỉ vậy, Saigon Ratings cũng đang trong quá trình đàm phán với một đối tác tổ chức dữ liệu lớn và có uy tín hàng đầu của thế giới nhằm phục vụ nhu cầu cung cấp nguồn thông tin dữ liệu lớn, cho thị trường tài chính Việt Nam trong thời gian tới.

"Trong lúc này khi thị trường tài chính cần có sự chỉnh đốn mạnh mẽ để tạo nên một thị trường minh bạch, ổn định và bền vững, sự đóng góp của các công ty xếp hạng tín nhiệm (như Saigon Ratings, FiinRatings) sẽ cần thiết đối với sự phát triển của thị trường TPDN", ông Nguyễn Trí Hiếu nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, trước dấu hiệu tăng trưởng “nóng” của thị trường TPDN, bên cạnh những cảnh báo, các cơ quan quản lý cũng đang gấp rút hoàn thiện các cơ chế chính sách nhằm bịt các lỗ hổng. Hiện tại, Bộ Tài chính cũng đã tiến hành đánh giá tình hình thị trường thời gian qua để xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Một trong những nội dung đáng chú ý được đề cập trong Nghị định này là việc cơ quan quản lý đã bổ sung quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với một số loại trái phiếu phát hành; cùng với đó là quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm tăng cường trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành trong việc sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu đúng mục đích... Hy vọng, khi Nghị định trên được ban hành sẽ giúp ngăn chặn các rủi ro trên thị trường, đồng thời giúp thị trường TPDN sẽ phát triển lành mạnh và bền vững.