ASEAN nâng cấp hiệp định ATIGA để ứng phó tốt hơn với tình hình mới

Nhớ lại năm 2009, để chống lại cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất kể từ cuộc Đại suy thoái, ASEAN đã quyết định ký hiệp định ATIGA nhằm tăng cường cam kết về một nền thương mại khu vực mở và hội nhập. Hiện nay, để ứng phó với đại dịch Covid-19 kéo dài chưa từng có và các cuộc khủng hoảng địa chính trị gia tăng, các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN đã quyết định khởi động một cách chiến lược các cuộc đàm phán để nâng cấp ATIGA.

Các sự kiện lịch sử này tạo cơ hội cho ASEAN tăng cường hội nhập giữa những thách thức toàn cầu mới. Nhưng nền kinh tế toàn cầu không chỉ quay cuồng với một cuộc khủng hoảng khác. Điều này đảm bảo việc tăng cường ATIGA, với tư cách là hiệp định thương mại hàng đầu của ASEAN, sẽ đưa ASEAN vào vị thế kinh tế mạnh mẽ hơn để đáp ứng với những chuyển dịch cơ cấu toàn cầu sắp tới do chuyển đổi công nghệ và tuần hoàn và sẽ mang lại những lợi ích đáng kể, đồng thời tăng cường khả năng cạnh tranh và mức độ phù hợp của ASEAN trong thương mại toàn cầu và các khoản đầu tư. ASEAN mong muốn đàm phán về một ATIGA được nâng cấp có lợi hơn về mặt vật chất và có tác động hơn so với các thỏa thuận khu vực hoặc ASEAN cộng hiện có.

ATIGA là một dấu ấn của sự hội nhập kinh tế của ASEAN, được phát triển từ các hiệp định thương mại trước đó của ASEAN. Chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung (CEPT), được ký kết năm 1992, là tiền thân trực tiếp của ATIGA. Sau khi sửa đổi CEPT vào năm 1995 và 2003, ASEAN đã nhất trí về một thỏa thuận mới, trở thành ATIGA. Hiệp định ATIGA được xây dựng dựa trên các mục tiêu của CEPT là thành lập ASEAN như một thị trường và cơ sở sản xuất duy nhất, đặc trưng bởi sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động có kỹ năng và vốn. Hiệp định đã cung cấp các biện pháp thương mại toàn diện - chẳng hạn như tự do hóa thuế quan, quy tắc xuất xứ, các biện pháp phi thuế quan, tạo thuận lợi thương mại và thủ tục hải quan giúp dễ dàng di chuyển hàng hóa trong khu vực.

Thành công của ATIGA cho đến nay

Kết quả quan trọng nhất của ATIGA là giảm thuế quan thương mại nội khối ASEAN xuống 0 đối với hầu hết các loại hàng hóa. Đến nay, hơn 98% tất cả các dòng thuế có thuế suất bằng 0. Quan trọng hơn, ATIGA đã thiết lập một loạt các biện pháp để giúp các doanh nghiệp điều chỉnh các quy tắc thương mại. Ví dụ, Cơ chế một cửa ASEAN ngày nay cho phép trao đổi điện tử liền mạch các chứng từ thương mại, chẳng hạn như Giấy chứng nhận xuất xứ và Tờ khai hải quan, cho tất cả các Quốc gia Thành viên ASEAN. Một ví dụ khác là Trung tâm thông tin thương mại ASEAN, đóng vai trò như một nguồn thông tin duy nhất về thuế quan, quy định và thủ tục hành chính.

Các biện pháp này đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại ASEAN. Từ năm 2010 đến năm 2020, thương mại nội khối ASEAN đã tăng từ 500 tỷ USD lên 630 tỷ USD vào năm 2019, chiếm khoảng 24% tổng thương mại của khối. Thị phần của ASEAN trong thương mại thế giới tăng đều đặn từ khoảng 6% năm 2010 lên 8% năm 2019, cho thấy tốc độ tăng trưởng thương mại nhanh hơn các khu vực khác và phản ánh bản chất hướng ngoại của hội nhập ASEAN. Đồng thời, khu vực ASEAN vẫn là một trong những nước nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhiều nhất, chỉ đứng sau Trung Quốc.

Bối cảnh toàn cầu đang thay đổi

Một thập kỷ kể từ khi ATIGA được thực thi lần đầu tiên vào năm 2010, những thay đổi về cơ cấu trong các mô hình thương mại toàn cầu và hội nhập khu vực đang diễn ra. Thứ nhất, mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á đang chuyển dịch, một phần được kích hoạt bởi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Căng thẳng đã khiến nhiều công ty đa quốc gia, bao gồm cả các tập đoàn Trung Quốc, phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng mà không tập trung hoàn toàn ở Trung Quốc. Hầu hết các công ty đang xem xét các chiến lược Trung Quốc Cộng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi ASEAN là một sự thay thế đáng gờm cho Trung Quốc. Kết hợp với những cú sốc do thiên tai gây ra, đại dịch, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và các cuộc xung đột hiện đang diễn ra ở châu Âu, các chuỗi cung ứng toàn cầu đang dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết. Một ATIGA được nâng cấp cần phải đối phó với những thách thức này và củng cố ASEAN cho các doanh nghiệp toàn cầu.

Thứ hai, tiến bộ công nghệ nhanh chóng đang thúc đẩy các mô hình thương mại mới và dẫn đến các loại hàng hóa và dịch vụ mới. Giao dịch không giấy tờ và thương mại điện tử đang thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Và thương mại các sản phẩm và dịch vụ kỹ thuật số đảm bảo các quy định mới về các vấn đề như bảo vệ dữ liệu, luồng dữ liệu xuyên biên giới và các tiêu chuẩn kỹ thuật số. Ngoài ra, ASEAN tiếp tục thúc đẩy chương trình nghị sự kinh tế chuyển đổi. Năm 2021, ASEAN đã thông qua Lộ trình Bandar Seri Begawan về chuyển đổi kỹ thuật số, bao gồm kế hoạch về một thỏa thuận khung nền kinh tế kỹ thuật số. ASEAN đã thông qua một khuôn khổ nền kinh tế tuần hoàn. Năm nay, ASEAN sẽ tiếp tục theo đuổi chương trình nghị sự về môi trường thông qua một kế hoạch chiến lược về trung tính carbon. Một loại trung tâm thương mại mới nổi khác về các giải pháp khí hậu - không chỉ tập trung vào thuế carbon xuyên biên giới, tín dụng carbon và bù đắp - mà còn cần các hiệp định FTA để phù hợp với tính lưu hành, mà ATIGA được nâng cấp hy vọng sẽ bao trùm và chuẩn bị cho khu vực.

Thứ ba, ASEAN đã mở rộng quy mô và phạm vi hội nhập bao gồm cả Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là khi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) có hiệu lực trong năm nay. RCEP gắn kết ASEAN với Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand, đồng thời đưa ra các lĩnh vực hợp tác kinh tế mới, bao gồm thương mại điện tử, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ, doanh nghiệp vừa và nhỏ và mua sắm chính phủ. Được thúc đẩy bởi RCEP, ASEAN hiện đang xem xét và nâng cấp các hiệp định kinh tế riêng như ATIGA và một số FTA ASEAN +1 để đảm bảo các hiệp định này tiếp tục phù hợp với các doanh nghiệp và các bên liên quan khác trong khu vực.

ATIGA hướng tới tương lai

Do đó, cần kịp thời nâng cấp ATIGA để đáp ứng và đi trước những thay đổi toàn cầu này và phù hợp với chương trình nghị sự mang tính chuyển đổi của ASEAN. ATIGA được nâng cấp sẽ đơn giản hóa hơn nữa các quy tắc xuất xứ hàng hóa, mở rộng việc áp dụng các công nghệ thương mại và chứng từ không cần giấy tờ, đồng thời hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật. Hiệp định được nâng cấp cũng sẽ tạo thuận lợi cho thương mại cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, giải quyết các mối quan tâm về tính bền vững và tuần hoàn, cũng như thúc đẩy thương mại kỹ thuật số.

Một ATIGA được nâng cấp và hướng tới tương lai sẽ có những tác động đáng kể đến các doanh nghiệp và các bên liên quan khác. Qua đó sẽ nâng cao vị thế của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm chi phí thương mại, giảm các rào cản quy định, giải quyết các nút thắt hậu cần và đưa ASEAN vào con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và bao trùm hơn. Do đó, các doanh nghiệp có thể tận dụng vị thế của ASEAN như một thị trường chung và cơ sở sản xuất khu vực để nâng cao khả năng cạnh tranh chung của khu vực. Bối cảnh lịch sử là cơ hội vàng để ASEAN củng cố vị thế của mình trong một thế giới đang thay đổi.