Với mức vốn đầu tư lên đến 67 tỷ USD, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam hiện đang thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước, dù mới chỉ ở giai đoạn chuẩn bị. Các tên tuổi lớn như VinSpeed (thuộc Vingroup) và Thaco đã gửi đề xuất tham gia, cùng với các phương án triển khai và mô hình tài chính hỗn hợp. Cả hai đều đưa ra giải pháp là doanh nghiệp tự góp khoảng 20% vốn đối ứng, phần còn lại đề nghị được vay ưu đãi từ Nhà nước hoặc nhận sự bảo lãnh lãi suất từ Chính phủ.

Những đề xuất này đánh dấu sự quan tâm đặc biệt đối với dự án lịch sử của đất nước. Tuy nhiên, dù nhà đầu tư nào được chọn, yếu tố cẩn trọng trong việc triển khai vẫn là ưu tiên hàng đầu. Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5/2025, Bộ Xây dựng đã nhấn mạnh sự cần thiết phải có lộ trình thẩm định kỹ lưỡng đối với các đề xuất xã hội hóa dự án. Bộ trưởng Trần Hồng Minh đã khẳng định quan điểm: "Cần thiết không có nghĩa là chúng ta làm ào ào". Điều này cho thấy sự thận trọng trong việc lựa chọn nhà đầu tư và triển khai dự án để đảm bảo hiệu quả bền vững.

Trong bối cảnh đó, việc học hỏi từ các quốc gia đã thành công trong mô hình đường sắt cao tốc là rất cần thiết, một trong nhưng đất nước ta có thể học hỏi chính là Nhật Bản với tuyến đường sắt cao tốc Shinkansen, đây là một minh chứng rõ ràng cho thành công trong việc xây dựng và vận hành một hệ thống đường sắt tốc độ cao tại Nhật Bản. Hệ thống này không chỉ nổi bật về tốc độ, mà còn về an toàn, hiệu quả vận hành và dịch vụ khách hàng.

Kể từ khi khai trương năm 1964, tuyến tàu này đã phục vụ hơn 7 tỷ lượt hành khách và giữ kỷ lục an toàn gần như tuyệt đối, không ghi nhận bất kỳ tai nạn hay chấn thương nào, và thời gian chính xác - trung bình lệch chỉ 1,6 phút so với dự kiến - theo Công ty Đường sắt Trung Nhật Bản (JR Tokai).

Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi từ cách Shinkansen vận hành, với các công nghệ tiên tiến, quy trình kiểm tra nghiêm ngặt và mô hình tài chính bền vững để áp dụng vào dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam.

Chú trọng vào chất lượng, an toàn và hiệu quả vận hành

Một trong những yếu tố quan trọng làm nên sự thành công của Shinkansen chính là khả năng duy trì an toàn tuyệt đối trong suốt quá trình vận hành. Từ khi ra mắt vào năm 1964, hệ thống này đã trở thành biểu tượng của sự an toàn trong ngành giao thông. Nhật Bản không chỉ đầu tư mạnh vào công nghệ, mà còn xây dựng một hệ thống quy trình vận hành khắt khe nhằm kiểm soát từng chi tiết nhỏ nhất, từ việc bảo trì, kiểm tra tàu cho đến giám sát hệ thống tín hiệu.

Đặc biệt, hệ thống Shinkansen nổi bật với công nghệ bảo vệ tự động, giúp dừng tàu ngay lập tức khi phát hiện sự cố, giảm thiểu nguy cơ tai nạn. Theo báo cáo từ Japan Railway Group (JR), tỷ lệ sự cố và tai nạn của Shinkansen rất thấp, với số liệu báo cáo rằng Shinkansen có tỷ lệ đúng giờ lên đến 99%. Điều này có được nhờ vào hệ thống điều hành giao thông cực kỳ chặt chẽ, cùng với những công nghệ tiên tiến giúp giám sát và kiểm tra tàu tự động.

Việt Nam có thể học hỏi từ điều này, bằng cách triển khai một hệ thống kiểm tra định kỳ và bảo trì cơ sở hạ tầng thường xuyên, đặc biệt là đối với các tàu và đường ray. Điều này không chỉ giúp đảm bảo an toàn cho hành khách mà còn góp phần nâng cao hiệu quả vận hành lâu dài, giúp hạn chế sự cố, đồng thời duy trì mức độ tin cậy của hệ thống đường sắt cao tốc.

Ngoài ra, Shinkansen cũng có một quy trình kiểm tra tín hiệu chặt chẽ và hệ thống phản ứng khẩn cấp rất mạnh mẽ, những yếu tố này đã chứng minh được vai trò của việc kiểm soát tín hiệu trong việc tránh tắc nghẽn và tăng cường hiệu quả vận hành. Việt Nam có thể áp dụng công nghệ kiểm soát tín hiệu hiện đại để điều phối giao thông trên tuyến đường sắt Bắc Nam, đảm bảo các chuyến tàu di chuyển đúng giờ và không gặp phải tình trạng ùn tắc.

Đầu tư vào cơ sở hạ tầng hiện đại và dịch vụ khách hàng

Một yếu tố không thể thiếu khi triển khai Shinkansen chính là việc xây dựng cơ sở hạ tầng hiện đại và đồng bộ. Shinkansen đã tạo dựng một hệ thống cơ sở hạ tầng đặc biệt để phục vụ cho các chuyến tàu siêu tốc, bao gồm đường ray chuyên dụng, các ga tàu được thiết kế để đáp ứng nhu cầu của hành khách, và hệ thống cầu cống có khả năng chịu tải trọng cao. Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng không ngừng cập nhật và cải tiến các thiết bị điều khiển tàu, giúp cho Shinkansen có thể hoạt động ổn định ngay cả khi phải đối mặt với điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Để áp dụng vào dự án đường sắt cao tốc Bắc Nam, Việt Nam cần chú trọng đến việc xây dựng một hệ thống cơ sở hạ tầng hiện đại, đồng bộ và tối ưu. Đặc biệt là việc xây dựng các tuyến đường ray siêu tốc, thiết kế ga tàu phù hợp với nhu cầu đi lại của hành khách, đồng thời đảm bảo tính bền vững trong suốt quá trình vận hành. Những yếu tố này sẽ không chỉ giúp cải thiện tốc độ vận hành mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ và tiện ích cho hành khách.

Đi kèm với đầu tư vào cơ sở hạ tầng, chất lượng dịch vụ khách hàng là yếu tố quan trọng không kém. Shinkansen nổi bật không chỉ vì tốc độ mà còn vì chất lượng dịch vụ hành khách vượt trội. Mỗi chuyến tàu Shinkansen đều được trang bị đầy đủ các tiện nghi, từ ghế ngồi thoải mái, nhà vệ sinh sạch sẽ đến các dịch vụ giải trí và thức ăn, nước uống chất lượng cao. Những yếu tố này đã giúp Shinkansen không chỉ là phương tiện di chuyển mà còn trở thành một trải nghiệm độc đáo cho hành khách. Các trạm ga của Shinkansen cũng được đầu tư rất bài bản, từ các dịch vụ hỗ trợ hành khách đến việc đảm bảo vệ sinh và sự tiện nghi tối đa cho người sử dụng.

Việt Nam có thể học hỏi từ mô hình dịch vụ khách hàng của Shinkansen, bằng cách không chỉ chú trọng đến việc cung cấp các chuyến tàu siêu tốc mà còn cần thiết kế các dịch vụ hỗ trợ hành khách tại các ga, tạo ra một trải nghiệm dễ chịu, tiện lợi cho người sử dụng. Điều này có thể bao gồm các dịch vụ hỗ trợ hành lý, khu vực nghỉ ngơi, cùng với việc nâng cao chất lượng nhân viên phục vụ tại các ga và trên tàu.