Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam với tổng mức đầu tư hơn 67 tỷ USD đang tiến gần hơn đến thời khắc quan trọng khi Chính phủ chính thức yêu cầu các địa phương triển khai công tác giải phóng mặt bằng từ tháng 8/2025 – xem đây là bước khởi động cho “tuyến đường sắt thế kỷ” của Việt Nam.

Tháng 8: Mốc khởi động dự án trọng điểm quốc gia

Chiều 16/6/2025, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp trực tuyến kết hợp trực tiếp với 20 tỉnh, thành và các bộ ngành liên quan nhằm đẩy nhanh công tác chuẩn bị cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam.

Phát biểu tại cuộc họp, Phó Thủ tướng nhấn mạnh tuyến đường sắt này là một nhiệm vụ chiến lược quốc gia, có vai trò kết nối liên vùng, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và tạo sức bật cho hạ tầng hiện đại. Do đó, công tác giải phóng mặt bằng và tái định cư cần được triển khai khẩn trương, bài bản và đúng quy định.

Theo chỉ đạo từ Bộ Chính trị, Đảng ủy Chính phủ và Thường trực Chính phủ, trong tháng 8 tới, các địa phương phải khởi động công tác giải phóng mặt bằng, bao gồm cả lập kế hoạch tái định cư, như một bước tiến chính thức của dự án.

Dù thời gian gấp rút, đến ngày 12/6 mới chỉ có 1/20 tỉnh thành (Ninh Bình) thành lập Ban chỉ đạo giải phóng mặt bằng. Năm địa phương khác gồm Vĩnh Phúc, Phú Yên, Hà Tĩnh, Thanh Hóa và Ninh Bình đã hoàn tất rà soát sơ bộ nhu cầu tái định cư, còn duy nhất TP Huế đã xây dựng kế hoạch triển khai. Phó Thủ tướng yêu cầu tất cả UBND cấp tỉnh phải trực tiếp chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện, thành lập ban chỉ đạo và tổ giúp việc. Trong trường hợp phân cấp xuống cấp xã, tỉnh vẫn chịu trách nhiệm trước Trung ương.

Cần hoàn tất mặt bằng trước tháng 12/2026

Bộ Xây dựng được giao phối hợp với các địa phương rà soát quy hoạch đô thị, kế hoạch sử dụng đất, xác định vị trí khu tái định cư và lập dự án cụ thể. Đặc biệt cần khảo sát kỹ những đoạn tuyến đi qua rừng tự nhiên, vùng di sản, khu quốc phòng – an ninh hoặc dân cư đông đúc.

Kế hoạch đặt ra là công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phải cơ bản hoàn tất trước tháng 12/2026 để kịp bàn giao mặt bằng cho nhà thầu. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng được giao phụ trách tiểu dự án di dời các công trình điện từ 110kV trở lên, với cùng mốc hoàn thành.

Về quy hoạch, Bộ Xây dựng sẽ làm việc với Bộ Tư pháp để tháo gỡ vướng mắc sau khi sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, đồng thời hướng dẫn các địa phương đồng bộ điều chỉnh quy hoạch tỉnh, phân khu và khu vực quanh các nhà ga – nơi được kỳ vọng trở thành các cực phát triển đô thị mới, tích hợp thương mại – dịch vụ và hạ tầng giao thông hiện đại.

Ngân sách trung ương gánh phần giải phóng mặt bằng

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng nhấn mạnh công tác giải phóng mặt bằng và tái định cư là một dự án độc lập, sử dụng vốn ngân sách trung ương. Bộ Tài chính sẽ ban hành hướng dẫn chi tiết và gửi đến 15 tỉnh, thành phố liên quan để triển khai. Trong thời gian chờ hoàn tất thủ tục, các địa phương có thể đề xuất cấp trước phần vốn phục vụ tái định cư hoặc chủ động ứng vốn để đảm bảo tiến độ.

Theo quy hoạch, tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam có chiều dài 1.541km, khổ đường ray 1.435mm, tốc độ thiết kế 350km/h, tải trọng 22,5 tấn/trục. Tuyến sẽ nối ga Ngọc Hồi (Hà Nội) đến ga Thủ Thiêm (TP.HCM), đi qua 20 tỉnh, thành phố.

Kế hoạch triển khai cụ thể gồm: Khảo sát và lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025, trình Thủ tướng trong quý IV/2026; thẩm định bởi Hội đồng Thẩm định Nhà nước quý I/2027; lựa chọn nhà thầu và khởi công vào quý IV/2027.

VinSpeed và THACO đã sẵn sàng tham gia

Trước bước khởi động từ Chính phủ, nhiều doanh nghiệp tư nhân đã chủ động đề xuất tham gia đầu tư dự án này. Trong đó, VinSpeed – công ty do tỷ phú Phạm Nhật Vượng nắm 51% cổ phần – đã đề xuất phương án tài chính với quy mô tự thu xếp 20% vốn (khoảng 12,27 tỷ USD) và đề nghị Nhà nước cho vay 80% còn lại không lãi suất trong 35 năm. Nếu được chấp thuận, VinSpeed sẽ là nhà đầu tư nội địa đầu tiên “gánh” phần việc mà trước đó vốn được mặc định là trách nhiệm của Nhà nước.

Ngoài ra, THACO – tập đoàn đa ngành có thế mạnh trong sản xuất công nghiệp và logistics cũng đã nộp đề xuất tham gia dự án với mô hình liên doanh công – tư, trong đó THACO góp 20% và huy động thêm vốn tín dụng từ các định chế tài chính trong và ngoài nước.

Trong bối cảnh Chính phủ chủ trương đẩy mạnh huy động vốn xã hội hóa cho các dự án hạ tầng lớn, sự vào cuộc của các “ông lớn” trong nước như VinSpeed và THACO được kỳ vọng sẽ mang lại sức bật mới, góp phần hiện thực hóa giấc mơ đường sắt cao tốc xuyên Việt trong thập kỷ này.