VNR giữ vai trò trung tâm trong khai thác

Dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam có tổng mức đầu tư ước tính lên tới 67 tỷ USD. Theo Nghị quyết 172/2024/QH15 của Quốc hội, dự án sẽ được triển khai theo hình thức đầu tư công. Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) không phải là chủ đầu tư, nhưng vẫn giữ vai trò trọng yếu: tiếp nhận, quản lý, bảo trì hạ tầng và tổ chức vận hành toàn bộ tuyến đường.

Điều này có nghĩa, VNR không phải là đơn vị đầu tư xây dựng công trình, mà chỉ tiếp nhận hạ tầng sau khi hoàn thành để vận hành và khai thác. Còn phần xây dựng sẽ do doanh nghiệp tư nhân đầu tư thông qua cơ chế xã hội hóa.

Có thể thấy, tuy không trực tiếp rót vốn xây dựng, năng lực tài chính của VNR vẫn là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả và độ tin cậy của siêu dự án này.

Đến thời điểm hiện tại, hai Tập đoàn đa ngành của Việt Nam là Vingoup và THACO đã ngõ ý muốn trực tiếp tham gia đầu tư xây dựng dự án lịch sử của đất nước.

Tuy nhiên, không vì thế mà vai trò của VNR trở nên mờ nhạt. Trái lại, việc tổ chức vận hành hiệu quả một tuyến đường có tổng chiều dài gần 1.600 km, tốc độ khai thác cao và lượng hành khách khổng lồ đòi hỏi VNR phải có năng lực tài chính và quản trị đủ mạnh. Một hệ thống hiện đại không thể vận hành bằng bộ máy cũ kỹ và nguồn lực hạn chế.

Tiềm lực của doanh nghiệp vận hành quốc gia

Tổng công ty Đường sắt Việt Nam hiện là đơn vị chủ lực trong khai thác và bảo trì hệ thống đường sắt quốc gia, với mạng lưới dài hơn 3.100 km và 277 ga. Trong năm 2024, VNR đạt doanh thu hợp nhất 9.784 tỷ đồng – tăng 11,1% so với năm trước, trong đó doanh thu từ vận tải đạt gần 4.800 tỷ đồng, phần còn lại đến từ sửa chữa hạ tầng và dịch vụ khác.

Dù vậy, lợi nhuận trước thuế của VNR chỉ đạt 142,5 tỷ đồng, tương đương biên lợi nhuận mỏng 1,45%. Đáng lo ngại hơn, lỗ lũy kế của công ty vẫn ở mức hơn 2.000 tỷ đồng, do hậu quả kéo dài từ giai đoạn Covid-19 với những năm thua lỗ sâu (lỗ 1.200 tỷ đồng năm 2020, 518 tỷ đồng năm 2021).

Tính đến cuối năm 2024, tổng tài sản của VNR là 20.700 tỷ đồng, vốn chủ sở hữu 15.550 tỷ, nợ phải trả hơn 5.100 tỷ đồng. Trong đó, khoản vay nợ chỉ khoảng 1.200 tỷ đồng – phản ánh chính sách tài chính thận trọng, nhưng cũng cho thấy khả năng huy động vốn quy mô lớn và linh hoạt của doanh nghiệp là hạn chế.

Bước sang năm 2025, VNR đặt mục tiêu doanh thu 10.335 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế 155 tỷ đồng. Tuy nhiên, doanh thu từ bảo trì kết cấu hạ tầng (3.510 tỷ đồng năm 2024) sẽ không còn được ghi nhận theo chuẩn kế toán doanh nghiệp, do chuyển sang hình thức cấp ngân sách dự toán. Điều này khiến tăng trưởng doanh thu thực chất năm 2025 là không đáng kể, thậm chí có thể thấp hơn.

Trong giai đoạn đầu, toàn bộ hạ tầng tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam sẽ được đầu tư bằng nguồn vốn nhà nước. Tuy nhiên, sau khi công trình hoàn thành, vai trò vận hành, bảo trì và khai thác toàn tuyến sẽ do Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) đảm nhận – đây là phần việc có tính liên tục, dài hạn và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả khai thác.

Với quy mô lớn, công nghệ hiện đại và tốc độ cao, việc vận hành tuyến đường sắt cao tốc đòi hỏi hệ thống tổ chức chuyên nghiệp, nguồn nhân lực chất lượng cao và nền tảng công nghệ đồng bộ. Những nhiệm vụ như phân luồng, bán vé, kiểm soát an toàn, xử lý sự cố hay bảo trì thiết bị đều cần đến năng lực quản trị và tài chính đủ mạnh để đáp ứng yêu cầu vận hành ổn định và hiệu quả.

Hiện nay, VNR đang quản lý toàn bộ hệ thống đường sắt quốc gia với hạ tầng khổ ray 1.000mm, tốc độ khai thác trung bình thấp hơn nhiều so với tuyến cao tốc dự kiến. Với nền tảng này, việc chuyển sang vận hành một hệ thống hoàn toàn mới đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đặc biệt trong các khâu đào tạo nhân sự, hiện đại hóa công nghệ và nâng cao năng lực tài chính vận hành.

Dù không trực tiếp rót vốn đầu tư xây dựng, VNR vẫn là mắt xích then chốt trong chuỗi vận hành dự án. Việc từng bước củng cố nội lực tài chính, năng lực công nghệ và mô hình quản trị sẽ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu của giai đoạn khai thác, đồng thời đảm bảo phát huy hiệu quả đầu tư toàn tuyến.

Ở chiều hỗ trợ, khu vực tư nhân đang tích cực đề xuất tham gia vào dự án. VinSpeed – công ty mới của Vingroup – và THACO đã bày tỏ mong muốn đầu tư vào phương tiện đường sắt cao tốc. Hòa Phát cũng xác nhận sẽ cung cấp thép đường ray chất lượng cao. Mô hình phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp vận hành và nhà đầu tư tư nhân đang bước đầu hình thành.

>>> VinSpeed và THACO cùng đề xuất làm dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam, Bộ Xây dựng nêu quan điểm