Khi Việt Nam đặt mục tiêu phát triển tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam với vận tốc thiết kế lên tới 350km/h, câu hỏi không chỉ là “làm bằng cách nào”, mà còn là “ai sẽ khai thác nó như thế nào” để tối ưu hiệu quả kinh tế và xã hội. Trong bối cảnh đó, chiến lược của Tập đoàn Vingroup với VinSpeed không đơn thuần là đề xuất một phương án tài chính – kỹ thuật khả thi, mà còn gợi mở về một tầm nhìn tích hợp toàn diện: Giao thông xanh – dịch vụ kết nối – tiêu dùng nội địa – năng lượng tái tạo.

Đường sắt cao tốc kết nối xuyên Việt, xe điện phủ xanh đô thị

VinFast là một trong những hãng xe điện hiếm hoi tại Đông Nam Á sở hữu chuỗi giá trị khép kín, từ sản xuất pin đến hệ thống trạm sạc và mạng lưới bán hàng. Với vị thế dẫn đầu thị phần xe điện tại Việt Nam, VinFast không chỉ tạo ra phương tiện di chuyển sạch, mà còn góp phần hình thành thói quen tiêu dùng bền vững cho người dân đô thị.

Còn VinBus – hệ thống xe buýt điện của Vingroup – hiện đã phủ khắp Hà Nội, TP.HCM và đang mở rộng tại nhiều tỉnh thành. Dù chưa chiếm tỷ trọng vận tải hành khách lớn, VinBus được đánh giá cao về chuẩn dịch vụ, vận hành ổn định và góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Giả định rằng tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam do VinSpeed đầu tư được triển khai đúng tiến độ, hành khách đi tàu có thể được đưa đón bằng VinBus hoặc các dòng xe điện của VinFast. Hành trình “cuối cùng” (last-mile mobility) – một trong những bài toán lớn nhất của giao thông công cộng – sẽ được giải bài bản trong một hệ sinh thái đồng bộ, liền mạch và tiện nghi.

Chưa dừng lại ở vận tải, các nhà ga trung tâm trên tuyến đường sắt cao tốc có thể tích hợp WinMart – chuỗi bán lẻ hiện đại có sự hợp tác của Vingroup, tạo thành các hub tiêu dùng, nghỉ ngơi và logistics trung chuyển. Khi giao thông và tiêu dùng được liên kết, hiệu suất vận hành tài sản (asset utilization) sẽ được cải thiện đáng kể, đồng thời thúc đẩy phát triển đô thị vệ tinh dọc tuyến.

Kinh tế tuần hoàn – từ tàu điện đến thực phẩm sạch

Việc Vingroup từng bước mở rộng sang năng lượng tái tạo, nông nghiệp công nghệ cao và robot cho thấy chiến lược phát triển của tập đoàn không đơn lẻ mà theo hướng tuần hoàn. Ví dụ, các nhà máy VinES (sản xuất pin) và VinFast đều sử dụng điện mặt trời; chuỗi bán lẻ VinMart có thể phân phối nông sản từ các dự án VinEco; xe điện, tàu cao tốc và các trung tâm logistics dọc tuyến đều dùng năng lượng sạch.

Trong tầm nhìn dài hạn, hành khách đi tàu có thể dùng app duy nhất để đặt vé, chọn bữa ăn tiêu chuẩn sạch – hữu cơ, được giao đến tận ghế ngồi từ nhà hàng VinMart+, hoặc thậm chí có thể nhận hàng khi vừa đến ga – một mô hình giống như các “ga tàu – hub tiêu dùng” tại Nhật hay Hàn Quốc.

Đặc biệt, chính Vingroup cũng từng nhấn mạnh khả năng đưa vào vận hành chuỗi trung tâm logistics lạnh dọc theo các trạm lớn, kết nối trực tiếp với hệ thống phân phối bán lẻ và chuỗi cung ứng nông sản nội địa. Đây chính là mô hình kinh tế tuần hoàn thu nhỏ, nơi năng lượng, hàng hóa và hành khách được quy hoạch tích hợp để tận dụng tối đa tài nguyên và giảm thiểu phát thải.

Tham vọng chiến lược, cần cơ chế đặc thù

Rõ ràng, nếu VinSpeed được chọn là nhà đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam, điều Việt Nam nhận được có thể không chỉ là một tuyến đường sắt, mà là khung xương sống cho một hệ sinh thái giao thông – tiêu dùng – logistics xanh, hiện đại và có tính lan tỏa mạnh mẽ.

Tuy nhiên, để triển khai một hệ sinh thái như vậy, vấn đề không chỉ là vốn hay kỹ thuật, mà là quy hoạch đồng bộ và cơ chế đặc thù. Như PGS.TS Trần Đình Thiên từng nhận định: “Không thể đòi hỏi doanh nghiệp tư nhân làm tất cả, nhưng lại không có cơ chế san sẻ rủi ro hợp lý”. Theo ông, vai trò của Nhà nước không nên dừng ở phê duyệt chủ trương, mà cần tham gia từ đầu như một đối tác chính sách, từ quy hoạch, giải phóng mặt bằng đến ưu đãi tài chính, kiểm soát chất lượng.

Trong bối cảnh Chính phủ đang đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng để có thể khởi công một số hạng mục của dự án từ năm 2027, việc sớm lựa chọn nhà đầu tư có năng lực tổng thể – không chỉ tài chính, mà còn về tầm nhìn tích hợp - sẽ là chìa khóa quan trọng.

Bởi nếu làm được, đường sắt cao tốc Bắc – Nam không chỉ là “tuyến đường thế kỷ”, mà còn là hành lang xanh tạo nên một Việt Nam vận hành bằng điện, phục vụ người dân, bảo vệ môi trường và kích hoạt tiêu dùng nội địa.