Eo biển Hormuz – Điểm nghẽn sống còn của thị trường phân bón

Trong cuộc phỏng vấn với Financial Times, ông Svein Tore Holsether, Giám đốc điều hành tập đoàn sản xuất phân bón hàng đầu thế giới Yara International (Na Uy), cho biết các công ty phân bón và khách hàng đang theo dõi sát sao diễn biến tại eo biển Hormuz. Đây là tuyến hàng hải vận chuyển tới 40% lưu lượng urê và 20% lưu lượng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu.

Ông Holsether cảnh báo: “Bất kỳ sự gián đoạn nào tại khu vực này đều có thể gây ra phản ứng dây chuyền lên toàn bộ chuỗi sản xuất lương thực, không khác gì một hiệu ứng domino toàn cầu”.

Tình hình này đặc biệt nhạy cảm sau khi các mỏ khí đốt của Israel buộc phải ngừng hoạt động, dẫn tới sự gián đoạn sản xuất phân bón ở Ai Cập – quốc gia phụ thuộc lớn vào nguồn khí từ Israel. Đây được xem là một ví dụ điển hình cho thấy mức độ dễ tổn thương của chuỗi cung ứng phân bón trước các biến động địa chính trị.

Căng thẳng giữa Iran và Israel đã đẩy giá dầu Brent vượt 80 USD/thùng trong tháng 6, trước khi giảm xuống dưới 70 USD/thùng sau khi một thỏa thuận ngừng bắn tạm thời được thiết lập. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng điều này chưa thể xóa bỏ hoàn toàn rủi ro gián đoạn nguồn cung, nhất là trong bối cảnh Iran từng nhiều lần đe dọa phong tỏa eo biển Hormuz.

1/3 nguồn cung urê toàn cầu đang bị gián đoạn hoặc đình trệ

Theo hãng tư vấn ICIS, hiện đã có hơn 20% công suất sản xuất urê toàn cầu phải dừng hoạt động do ảnh hưởng từ xung đột và chuỗi cung ứng bị đứt gãy.

Bà Sylvia Traganida, biên tập viên cấp cao phụ trách mảng amoniac của ICIS, cho biết: “Iran đã tạm dừng toàn bộ hoạt động của các nhà máy sản xuất amoniac vì lý do an ninh. Ai Cập – một trung tâm sản xuất lớn ở khu vực – vẫn chưa thể hoạt động trở lại do thiếu hụt nguồn khí”.

Trong khi đó, dữ liệu từ hãng tư vấn CRU chỉ ra rằng khoảng 1/3 xuất khẩu urê, 44% lưu huỳnh và gần 1/5 amoniac toàn cầu đều có liên quan đến khu vực phía tây eo biển Hormuz – một khi chuỗi cung ứng tại đây bị cản trở, thị trường phân bón toàn cầu gần như ngay lập tức chịu ảnh hưởng.

CRU cũng đánh giá các cuộc không kích gần đây giữa Iran và Israel đã gây ra “gián đoạn nghiêm trọng cho thị trường phân đạm chỉ trong vài ngày”, và tình hình có thể kéo theo rủi ro lan rộng sang các mặt hàng khác như phosphate, kali và lưu huỳnh.

Nguy cơ tái diễn khủng hoảng giá lương thực như năm 2022

“Hệ thống lương thực toàn cầu rất mong manh”, ông Holsether nhận định. “Nếu giá năng lượng giữ ở mức cao trong thời gian dài, điều đó chắc chắn sẽ đẩy chi phí sản xuất nông nghiệp lên và kéo giá lương thực tăng mạnh”.

Kịch bản này không phải chưa từng xảy ra. Vào năm 2022, sau khi chiến sự Nga – Ukraine bùng phát, giá khí đốt tự nhiên tăng vọt đã khiến giá phân bón tăng theo, dẫn tới một cuộc khủng hoảng giá lương thực toàn cầu, đặc biệt nghiêm trọng tại các nước đang phát triển.

Dù từ cuối năm 2023, giá phân bón đã phần nào “hạ nhiệt” nhờ đà giảm của khí đốt, nhưng ngành sản xuất phân bón – đặc biệt là tại châu Âu – vẫn chưa hồi phục hoàn toàn. Ông Holsether cho biết: Nhập khẩu phân bón từ Nga vẫn chiếm tỷ trọng lớn, trong khi các lệnh trừng phạt phương Tây không áp vào mặt hàng phân bón, khiến Nga có thể tái phân bổ khí đốt vào sản xuất amoniac, tiếp tục ảnh hưởng đến cấu trúc cung cầu toàn cầu.