Nga bị loại khỏi SWIFT và một số tác động tới Việt Nam

Các biện pháp đối phó của Nga khi bị loại khỏi SWIFT

Sau cuộc khủng hoảng Crimea, từ năm 2014, Nga đã từng bước thực hiện các biện pháp có khả năng làm giảm tác động của việc bị loại khỏi hệ thống SWIFT. Theo đó, Ngân hàng Trung ương Nga đã tạo ra hệ thống nhắn tin của riêng mình - Hệ thống chuyển các thông điệp tài chính (SPFS) để thay thế SWIFT. Tháng 3/2017, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga cho biết, hệ thống SPFS đã hoàn thiện. Theo Ngân hàng Trung ương Nga, SPFS hiện có khoảng 400 thành viên; 20% giao dịch chuyển tiền trong nước hiện được thực hiện thông qua SPFS. Tuy nhiên, dung lượng cho nội dung tin nhắn chuyển tiền bị hạn chế và giao dịch qua SPFS chỉ được thực hiện trong ngày làm việc trong tuần.

Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới mới ra đời của Trung Quốc có tên là CIPS cũng có thể là một giải pháp thay thế khi Nga bị loại khỏi SWIFT. Ngoài ra, Nga cũng tính đến sử dụng tiền ảo (cryptocurrency). Tuy nhiên, những lựa chọn nói trên không phải là một sự thay thế hoàn hảo cho SWIFT và không chỉ hệ thống ngân hàng và các công ty của Nga sẽ phải hứng chịu hậu quả từ việc Nga bị rút khỏi SWIFT.

Bên cạnh đó, để giảm thiểu những tác động của các biện pháp trừng phạt hà khắc do phương Tây áp đặt liên quan tới chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, ngày 27/02/2022, Ngân hàng Trung ương Nga đã công bố một loạt biện pháp hỗ trợ thị trường trong nước: tiếp tục mua vàng trên thị trường trong nước, thực hiện đấu giá mua lại không giới hạn và tăng phạm vi chứng khoán có thể được sử dụng làm tài sản thế chấp để vay vốn, từ chối các lệnh chào bán chứng khoán Nga của khách hàng nước ngoài.

Ngoài ra, Ngân hàng Trung ương Nga cũng sẽ tạm thời nới lỏng các hạn chế đối với trạng thái ngoại tệ mở của các ngân hàng, qua đó cho phép các ngân hàng chống chịu với “các hoàn cảnh bên ngoài.” Ngày 28/02/2022, Ngân hàng Trung ương Nga đã thông báo nâng lãi suất chủ chốt từ mức 9,5% lên 20%. Cơ quan này khẳng định có các nguồn lực cần thiết để duy trì sự ổn định của lĩnh vực tài chính, bất chấp các trừng phạt của phương Tây.

Cần lưu ý thêm là, sau khi sáp nhập bán đảo Crimea từ Ukraine vào năm 2014, Nga cũng đối mặt với việc bị kêu gọi loại khỏi SWIFT và điều đó đã khuyến khích các nhà hoạch định chính sách của Nga đưa ra các biện pháp giúp nền kinh tế tránh phụ thuộc quá nhiều vào đồng USD, một trong số đó là thực hiện các giao dịch quốc tế bằng các loại tiền tệ khác.

Một số tác động tới Việt Nam

Theo nhận định của một số chuyên gia kinh tế, khi Nga bị loại khỏi SWIFT thì các quốc gia là đối tác có giao thương với Nga, trong đó có Việt Nam sẽ chịu tác động nhất định, hoạt động thanh toán sẽ khó khăn hơn. Hiện nay, theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), các giao dịch thanh toán quốc tế tại Việt Nam hiện chủ yếu được xử lý bằng dịch vụ chuyển tiền quốc tế qua SWIFT và dịch vụ chuyển tiền Western Union do các tổ chức tín dụng trong nước trực tiếp thỏa thuận, ký kết tham gia, hợp tác với các tổ chức quốc tế. Cùng với đó, trong hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTM, các phương tiện truyền tin được sử dụng còn bao gồm thư tín và telex. Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cho biết, việc xử lý qua SWIFT hiện là chủ yếu và chủ lực, bởi đây là hệ thống thanh toán toàn cầu hiện đại, nhanh chóng, độ bảo mật rất cao và chi phí thấp hơn các giao dịch thanh toán truyền thống khác.

Theo số liệu thống kê của Hải quan Nga, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trong giai đoạn từ tháng 01-11/2021 giữa Việt Nam và Nga đạt 6,3 tỷ USD, tăng 21,7% so với cùng kỳ năm 2020. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nga đạt 4,5 tỷ USD, tăng 20,4% so với cùng kỳ năm trước. Các mặt hàng có nguồn gốc thực vật Việt Nam xuất khẩu sang Nga đạt 282 triệu USD, tăng 21,6% so với cùng kỳ năm trước. Mặt hàng cà phê của Việt Nam đạt 153 triệu USD, tăng trưởng 20%; các loại quả, hạt xuất khẩu đạt 75,5 triệu USD, tăng khoảng 38%. Kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Nga trong năm 2021 đạt 7,14 tỷ USD tăng 25,9% so với năm 2020 và đứng thứ 21 trong số các đối tác thương mại chính của Nga. Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Nga trong khu vực ASEAN và là đối tác lớn thứ 5 trong các nền kinh tế APEC (sau Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Nhật Bản). Trong đó, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Nga sang Việt Nam đạt 2,24 tỷ USD tăng 38,3% (đứng thứ 39 trong số các đối tác thương mại của Nga); kim ngạch nhập khẩu từ Việt Nam đạt 4,89 tỷ USD, tăng 20,9% so với năm 2020 (đứng thứ 12 trong các đối tác nhập khẩu chính của Nga). Việt Nam xuất siêu sang Nga 2,65 tỷ USD trong năm 2021.

Một ngành hàng thế mạnh xuất khẩu của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi cuộc xung đột này, đó là thủy sản. Theo ông Trương Đình Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), ảnh hưởng tâm lý khiến cả khách hàng và doanh nghiệp e ngại giao dịch trong bối cảnh hiện nay. Một số khách hàng châu Âu mua thủy sản Việt Nam để bán sang Nga cũng bị tác động dây chuyền. Hơn nữa, việc giá dầu leo thang tiếp tục ảnh hưởng đến chi phí đầu vào của doanh nghiệp, đặc biệt vận tải nội địa, cước tàu biển gây thêm khó khăn cho doanh nghiệp. Số liệu của VASEP cho thấy, tăng trưởng xuất khẩu sang Nga đã tăng 21% trong năm 2021. Số doanh nghiệp được phép xuất khẩu sang thị trường này đã tăng gấp đôi, lên 50 doanh nghiệp trong năm 2021 và khả năng cạnh tranh của thủy sản Việt Nam được Nga cải thiện. Tính đến hết tháng 11/2021, xuất khẩu thủy sản sang Nga đạt gần 150 triệu USD.

Theo Dragon Capital, trong ngắn hạn, cuộc xung đột này có tác động không lớn đối với thương mại Việt Nam vì tỷ trọng thương mại của Nga và Ukraine với Việt Nam lần lượt chỉ chiếm 1% và 0,1% kim ngạch xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, vai trò của Nga và Ukraine ngày càng tăng đối với thương mại quốc tế khi chiếm 1,8% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn cầu. Về lâu dài, Việt Nam vẫn sẽ chịu một số tác động do hai quốc gia này có vị thế quan trọng trong chuỗi cung ứng và năng lượng toàn cầu.

Cuộc xung đột này sẽ tác động tới tăng trưởng kinh tế toàn cầu và làm gia tăng lạm phát, gây khó khăn cho Việt Nam trong ngắn hạn. Mục tiêu tăng trưởng năm nay mà Chính phủ đặt ra là 6 - 6,5% và kiềm chế lạm phát dưới 4% là thách thức không nhỏ. Khi lạm phát trên toàn cầu tăng sẽ làm cho tiêu dùng vốn đang phục hồi yếu ớt bị thu hẹp lại, gây khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Thời gian gần đây, giá dầu tăng mạnh kéo theo nguyên vật liệu đầu vào đều tăng như phân bón, sản phẩm hóa chất, than đá... Bên cạnh đó, sự gián đoạn hoặc chi phí tăng thêm của chuỗi cung ứng cũng sẽ tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất, trong đó là các ngành như nông sản, lương thực, thực phẩm, sản xuất công nghiệp...  Nước ta đang thực hiện hàng loạt các chương trình phục hồi và phát triển kinh tế hậu đại dịch Covid-19, khi chi phí đầu vào, nguyên vật liệu tăng sẽ ảnh hưởng đến việc triển khai và tiến độ giải ngân các gói phục hồi kinh tế của Chính phủ.

Trong bối cảnh Mỹ và EU tăng cường các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga, hệ thống NHTM Việt Nam đối mặt với một số tác động tiêu cực, nhất là các tổ chức hiện đang có liên quan hoặc hợp tác trực tiếp với tổ chức tài chính quốc tịch Nga. Lãnh đạo Chính phủ đã chỉ đạo NHNN khẩn trương rà soát hoạt động thanh toán của các doanh nghiệp Việt Nam với các đối tác Nga thông qua hệ thống NHTM. Ngày 01/3/2022, NHNN đã có Công văn số 1143/NHNN-HTQT yêu cầu các NHTM báo cáo về: (i) Tình hình hợp tác giữa từng NHTM với thị trường Nga như quan hệ đại lý, doanh số thanh toán, chuyển tiền, các dự án hợp tác, khó khăn, vướng mắc…; (ii) Các tác động của lệnh trừng phạt Nga đối với việc xử lý giao dịch khách hàng đặc biệt về tình hình công nợ hai chiều; (iii) Đề xuất các biện pháp tháo gỡ khó khăn trong hoạt động thanh toán chuyển tiền với thị trường Nga trong thời gian tới.

Kết luận

Việc Nga bị ngắt kết nối với SWIFT được ví như con dao hai lưỡi. Một mặt, nó được ví như “vũ khí hạt nhân tài chính” với mục tiêu làm tê liệt nền kinh tế Nga khi mà các hoạt động giao thương quốc tế của các doanh nghiệp và người dân Nga với bên ngoài bị ngưng trệ. Tuy nhiên, mặt khác, đối với các đối tác phương Tây của Nga cũng không tránh khỏi thiệt hại khi mà các doanh nghiệp, người dân những nước này không thể rút tiền, thanh toán đơn hàng hay không thể nhập khẩu hàng hóa từ Nga. Theo thống kê của Cơ quan Năng lượng quốc tế, hiện nay, Nga là nước đứng thứ hai thế giới về sản xuất khí đốt và là nước cung cấp khí đốt số 1 cho châu Âu. Hệ quả của quyết định loại Nga khỏi SWIFT làm cho nền kinh tế thế giới vốn đã “ốm yếu” sau đại dịch Covid-19, nay lại bị bồi thêm một đòn chí mạng. Nói cách khác, nền kinh tế thế giới phải hứng chịu cú sốc kép. Điều này khiến cho quá trình phục hồi của nền kinh tế thế giới sẽ chậm lại, các nước phải đối mặt với nguy cơ lạm phát bùng phát mạnh, khủng hoảng năng lượng, giá dầu - khí đốt leo thang, chứng khoán chao đảo, chuỗi cung ứng toàn cầu lại đứng trước nguy cơ bị đứt gãy một lần nữa… Với Việt Nam, việc Nga bị loại khỏi SWIFT sẽ ảnh hưởng tới đà phục hồi kinh tế của nước ta sau đại dịch Covid-19, theo Dragon Capital và nhiều chuyên gia kinh tế, tác động này trong ngắn hạn là nhỏ đối với Việt Nam. Tuy nhiên, sự kiện này cũng khiến các doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình giao dịch với các đối tác Nga sẽ phải tính đến những phương thức, hướng đi khác.

Chưa biết cuộc xung đột này diễn ra trong bao lâu, khi nào kết thúc, nhưng thiệt hại về vật chất, tinh thần, sinh mạng là hiện hữu đối với các bên liên quan trực tiếp. Trên bình diện toàn cầu, nền kinh tế thế giới sẽ phải đối mặt với nguy cơ khủng hoảng do giá xăng dầu, khí đốt tăng làm gia tăng chi phí sản xuất kinh doanh đẩy giá hàng hóa và chi phí sinh hoạt tăng, nguy cơ bùng phát lạm phát, dòng luân chuyển vốn đầu tư có thể bị gián đoạn, ngưng trệ, thất nghiệp gia tăng, thậm chí gia tăng tình trạng bất ổn gây áp lực lên công tác điều hành chính sách vĩ mô của Chính phủ các nước trên thế giới. Chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu rất có thể một lần nữa bị đe dọa đứt gãy làm cho quá trình phục hồi của nền kinh tế hậu đại dịch Covid-19 bị đe dọa nghiêm trọng. Có thể nói, cái giá phải trả của cuộc xung đột này là vô cùng lớn.

Mọi tranh chấp quốc tế cần được giải quyết bằng các biện pháp hòa bình, dựa trên nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên hợp quốc, bao gồm các nguyên tắc về bình đẳng chủ quyền, độc lập chính trị và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia và không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực. Tất cả các quốc gia lớn hay nhỏ đều phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản này. "Với trải nghiệm của chính mình, Việt Nam thấu hiểu rằng chiến tranh và xung đột khi nổ ra chỉ gây đau khổ sâu sắc cho người dân và hậu quả nghiêm trọng đối với nhiều khía cạnh trong đời sống của các quốc gia có liên quan trực tiếp cũng như các nước khác", Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Trưởng phái đoàn thường trực Việt Nam tại Liên hợp quốc, phát biểu trong phiên họp khẩn cấp lần thứ 11 của Đại hội đồng để thảo luận về tình hình Ukraine vào ngày 01/3/2022. Các bên liên quan giảm leo thang căng thẳng, nối lại đối thoại và đàm phán thông qua tất cả các kênh, để đạt được giải pháp lâu dài trên cơ sở luật pháp quốc tế, tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia.

 
Tài liệu tham khảo:
1. Linh Đan: Quyết định loại Nga khỏi SWIFT “phủ bóng” nền kinh tế thế giới. Truy cập tại: https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/quyet-dinh-loai-nga-khoi-SWIFT-phu-bong-nen-kinh-te-the-gioi-i645491/
2. Bông Mai: Nga bị loại khỏi SWIFT, bất tiện khi phải “cầm cả vali tiền mặt đi thanh toán”. Truy cập tại: https://tuoitre.vn/nga-bi-loai-khoi-SWIFT-bat-tien-khi-phai-cam-ca-vali-tien-mat-di-thanh-toan-20220227173900683.htm
3. Nguyễn Văn Đáng: Chiến sự tại Ukraine: Nghĩ về triết lý ngoại giao. Truy cập tại: https://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/tieudiem/chien-su-tai-ukraine-nghi-ve-triet-ly-ngoai-giao-819396.html