Xây dựng ngành hàng sầu riêng bền vững: Từ tăng trưởng “nóng” đến chiến lược phát triển có kiểm soát

Định hình lại ngành hàng để phát triển bền vững

Chiều 24/5, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức Hội nghị phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững tại thành phố Buôn Ma Thuột.

Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh, sầu riêng là một trong những sản phẩm nông sản có tốc độ tăng trưởng ấn tượng nhất trong thập kỷ qua. Diện tích trồng đã tăng gần sáu lần, đạt gần 180.000 ha, trong đó riêng Đắk Lắk có hơn 30.000 ha, đưa sầu riêng trở thành cây trồng chủ lực trong cơ cấu nông nghiệp quốc gia.

Bước ngoặt lớn diễn ra từ tháng 7/2022 khi Việt Nam ký kết Nghị định thư về xuất khẩu chính ngạch sầu riêng sang Trung Quốc. Chỉ trong vòng hai năm, kim ngạch xuất khẩu vượt 3 tỷ USD, khẳng định sầu riêng là mặt hàng chiến lược của nông sản Việt Nam.

Tuy nhiên, sự phát triển “nóng” cũng bộc lộ nhiều hệ lụy. Trong 4 tháng đầu năm 2025, các bất cập bắt đầu lộ rõ: sự mất cân đối giữa tốc độ mở rộng sản xuất và khả năng tổ chức chuỗi cung ứng; giữa yêu cầu kiểm soát chất lượng của thị trường nhập khẩu và năng lực đáp ứng trong nước.

Theo ông Duy, ngành cần khẩn trương nâng cao năng lực kiểm nghiệm, kiểm dịch và truy xuất nguồn gốc tại các vùng trồng và cơ sở đóng gói. Đây là yếu tố then chốt giúp sầu riêng Việt Nam giữ vững thị phần ở các thị trường xuất khẩu trọng điểm. "Nếu không sớm tái cơ cấu, ngành hàng sầu riêng có nguy cơ đánh mất niềm tin từ khách hàng quốc tế và ảnh hưởng đến uy tín nông sản Việt Nam", ông cảnh báo.

Ông Nguyễn Thiên Văn, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk, cho biết, từ năm 2015 đến 2024, diện tích trồng sầu riêng tại Việt Nam đã tăng từ 32.000 ha lên hơn 178.000 ha, trung bình tăng hơn 16.000 ha mỗi năm. Các tỉnh có diện tích lớn nhất gồm Đắk Lắk, Lâm Đồng, Tiền Giang, Đồng Nai và Đắk Nông. Riêng Đắk Lắk hiện chiếm hơn 21% diện tích cả nước với hơn 38.800 ha.

Tuy nhiên, ngành sầu riêng đang đối diện nhiều thách thức. Tỷ lệ vùng trồng và cơ sở đóng gói được cấp mã số xuất khẩu còn thấp; ứng dụng khoa học kỹ thuật chưa đồng đều; chuỗi liên kết lỏng lẻo; hạ tầng sản xuất thiếu đồng bộ; và sản phẩm chủ yếu ở dạng thô, chưa có giá trị gia tăng cao. Ngoài ra, vẫn còn tồn tại tình trạng vi phạm an toàn thực phẩm, gian lận mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, gây ảnh hưởng đến thương hiệu sầu riêng Việt.

Từ mở rộng diện tích sang kiểm soát chất lượng, xây dựng thương hiệu

Theo Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, đến nay Việt Nam đã gửi hồ sơ đăng ký 1.604 vùng trồng và 314 cơ sở đóng gói đến Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC). Kết quả, 1.396 vùng trồng và 188 cơ sở đóng gói đã được phê duyệt. Trong đợt xét duyệt mới nhất ngày 21/5, GACC tiếp tục phê duyệt thêm 829 mã số vùng trồng và 131 cơ sở đóng gói.

Bà Ngô Tường Vy, Giám đốc Công ty CP Tập đoàn Xuất – Nhập khẩu trái cây Chánh Thu, cho rằng đây là tín hiệu tích cực giúp doanh nghiệp yên tâm hơn sau giai đoạn lo ngại kim ngạch xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc có xu hướng giảm.

Theo bà Vy, bên cạnh việc tập trung vào sầu riêng tươi, Việt Nam cần thúc đẩy xuất khẩu sầu riêng đông lạnh. Sự phê duyệt thêm mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói sẽ là đòn bẩy để kim ngạch xuất khẩu sầu riêng tiếp tục tăng trưởng.

Chia sẻ tại hội nghị, bà Vy khẳng định sầu riêng Việt Nam có tiềm năng cạnh tranh ngang bằng, thậm chí vượt trội so với Thái Lan hay Malaysia về diện tích và sản lượng. “Chúng ta có lợi thế về điều kiện tự nhiên, kỹ thuật canh tác, tay nghề người nông dân”, bà nói.

Tuy nhiên, sản xuất sầu riêng vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, nông dân thiếu thông tin về yêu cầu thị trường. Vì vậy, các địa phương cần tăng cường quản lý sản xuất, hướng dẫn người dân về quy trình canh tác, sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật đúng chuẩn an toàn thực phẩm (ATTP).

Ngoài ra, bà Vy đề nghị cần loại bỏ hoàn toàn các chất cấm như chất vàng O trong quá trình chế biến, tìm nguồn nguyên liệu an toàn, tránh ảnh hưởng đến toàn chuỗi giá trị. “Không chỉ Trung Quốc mà người tiêu dùng trong nước cũng ngày càng khắt khe về chất lượng và an toàn sản phẩm”, bà lưu ý.

Một nghịch lý đang tồn tại: khi nhắc đến sầu riêng, người tiêu dùng Trung Quốc nhớ đến Thái Lan và Malaysia, trong khi Việt Nam – quốc gia có sản lượng lớn – lại chưa xây dựng được hình ảnh thương hiệu rõ nét. Đáng chú ý, sầu riêng Việt Nam hiện có giá cao hơn Thái Lan nhưng lại chưa có độ nhận diện tương xứng.

“Ngành hàng sầu riêng cần xây dựng thương hiệu quốc gia để tạo vị thế trên thị trường quốc tế. Đây sẽ là lợi thế cạnh tranh trong tương lai”, bà Vy nhấn mạnh.

Hướng tới ngành hàng sầu riêng minh bạch, có trách nhiệm

Kết luận hội nghị, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy giao Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật khẩn trương hoàn thiện dự thảo thông tư hướng dẫn về ATTP, kiểm dịch thực vật và các yêu cầu kỹ thuật của thị trường nhập khẩu. Đồng thời, cần xây dựng quy trình canh tác bền vững, ban hành bộ tiêu chuẩn kỹ thuật cho ngành hàng, trong đó ưu tiên chuẩn hóa sản phẩm nhằm đảm bảo sự đồng đều trên phạm vi cả nước.

Song song đó, cần tăng cường kiểm tra đất, phân bón, xây dựng bản đồ đất để cảnh báo sớm các vùng trồng không đạt chuẩn, nhằm giúp người dân và hợp tác xã phát triển theo hướng bền vững, minh bạch và lành mạnh. Đây là cơ sở để định hướng nông dân, hợp tác xã phát triển sản xuất theo hướng minh bạch, bền vững.

Bộ trưởng cũng đề nghị doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và nông dân nâng cao nhận thức, cam kết sản xuất theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật, không sử dụng hóa chất cấm, không thu mua sản phẩm từ vùng trồng không đạt chuẩn. Bên cạnh sầu riêng tươi, cần đẩy mạnh chế biến sâu để nâng cao giá trị sản phẩm. Đây là hướng đi tất yếu trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh, và người tiêu dùng có yêu cầu cao về chất lượng.

“Ngành sầu riêng đang chuyển mình, từ phát triển theo chiều rộng sang chiều sâu – theo hướng kiểm soát chặt chẽ chất lượng, xây dựng thương hiệu và đáp ứng yêu cầu thị trường. Đây là nhiệm vụ chung của tất cả các bên liên quan – từ cơ quan quản lý đến doanh nghiệp và người dân – nhằm đưa sầu riêng trở thành mặt hàng chủ lực, mang tầm vóc quốc gia”, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh.