Ngày 30/4/1975 đánh dấu mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc – đất nước thống nhất, non sông thu về một mối. Nhưng với nền kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp, đây cũng là thời điểm khởi đầu cho một hành trình dài nhiều thử thách. Từ mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung, doanh nghiệp Việt Nam đã dần trưởng thành, chuyển mình theo những đổi thay của thời cuộc, để rồi hôm nay bước vào thời đại số với khát vọng định vị thương hiệu Việt trên bản đồ toàn cầu.

Trong thập niên đầu sau ngày thống nhất, nền kinh tế Việt Nam vận hành theo mô hình bao cấp. Doanh nghiệp thời kỳ này phần lớn là doanh nghiệp nhà nước, hoạt động theo chỉ tiêu kế hoạch được giao từ trên xuống, thiếu động lực thị trường và không có quyền tự chủ trong sản xuất – kinh doanh. Hàng hóa khan hiếm, năng suất thấp, hiệu quả không cao là những đặc điểm phổ biến. Giai đoạn này, sản xuất phục vụ nhu cầu tiêu dùng thiết yếu, trong khi nhiều ngành công nghiệp phụ trợ, dịch vụ, và xuất khẩu gần như không tồn tại đúng nghĩa. Các doanh nghiệp được gọi là “xí nghiệp quốc doanh”, là đơn vị sản xuất – phân phối trong một chuỗi kế hoạch cứng nhắc.

Bước ngoặt lớn đến vào năm 1986, khi Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng công cuộc Đổi mới. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được hình thành, và doanh nghiệp nhà nước bắt đầu được “cởi trói”. Đây cũng là thời điểm ghi nhận sự ra đời của khu vực kinh tế tư nhân, dù còn rụt rè và nhỏ lẻ. Các doanh nghiệp được trao quyền tự chủ trong sản xuất – kinh doanh, mở rộng thị trường, chủ động tìm kiếm lợi nhuận. Đồng thời, nhà nước bắt đầu tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, với những bước đầu tiên thí điểm từ cuối thập niên 1990.

Giai đoạn từ 2000 đến 2020 là thời kỳ tăng trưởng mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Quá trình cổ phần hóa diễn ra mạnh mẽ hơn, nhiều tên tuổi lớn như Vinamilk, Sabeco, PV Gas, REE, Vietcombank… chuyển đổi thành công và niêm yết trên thị trường chứng khoán. Việt Nam gia nhập WTO năm 2007, mở ra cánh cửa hội nhập sâu rộng, đồng thời là cú hích để doanh nghiệp đẩy mạnh cải cách quản trị, nâng cao năng lực cạnh tranh. Tập đoàn tư nhân nổi lên nhanh chóng như Vingroup, Thế Giới Di Động, Hòa Phát… không chỉ chiếm lĩnh thị phần nội địa mà còn dần vươn ra khu vực và quốc tế.

Không chỉ khối doanh nghiệp trong nước, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng tạo động lực lớn cho thay đổi tư duy và mô hình hoạt động. Doanh nghiệp Việt học hỏi công nghệ, kỹ năng quản trị, tiếp cận mạng lưới toàn cầu qua hợp tác với các tập đoàn đa quốc gia. Sự lớn mạnh của Viettel – doanh nghiệp nhà nước hiếm hoi thành công tại thị trường nước ngoài như Lào, Campuchia, châu Phi – cũng là một minh chứng tiêu biểu cho khả năng hội nhập của doanh nghiệp Việt.

Từ năm 2020 đến nay, trong bối cảnh toàn cầu biến động bởi dịch COVID-19, xung đột địa chính trị và những thay đổi công nghệ nhanh chóng, doanh nghiệp Việt lại bước vào một giai đoạn chuyển hóa sâu sắc. Chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà trở thành yêu cầu sống còn. Những cái tên như FPT, Viettel Solutions, VNG… đã tiên phong, tạo động lực lan tỏa ra toàn nền kinh tế. Cùng với đó, tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG) dần được áp dụng tại các công ty niêm yết lớn, giúp doanh nghiệp nâng chuẩn minh bạch, đáp ứng yêu cầu từ nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Đặc biệt, khát vọng định vị thương hiệu Việt trên bản đồ toàn cầu đang rõ nét hơn bao giờ hết. Sự kiện VinFast IPO tại Mỹ năm 2023, dù còn nhiều tranh cãi, đã trở thành bước đi mang tính biểu tượng. Doanh nghiệp Việt không còn hài lòng với sân nhà, mà đang dấn thân vào thị trường khó tính nhất, thể hiện tư duy toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ.

Sau nửa thế kỷ kể từ ngày thống nhất, doanh nghiệp Việt đã đi một chặng đường dài từ vị trí bị động trong nền kinh tế bao cấp đến vai trò chủ lực trong kiến tạo tăng trưởng và hội nhập. Tuy nhiên, vẫn còn không ít thách thức phía trước: năng lực đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn, quy mô doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm đa số, khả năng huy động vốn và quản trị rủi ro còn nhiều hạn chế. Để thực sự vươn tầm, doanh nghiệp cần sự đồng hành của chính sách ổn định, hạ tầng tài chính minh bạch và môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Hành trình từ “xí nghiệp quốc doanh” đến “tập đoàn toàn cầu” không chỉ là câu chuyện tăng trưởng số lượng hay lợi nhuận, mà còn là quá trình chuyển hóa sâu sắc về tư duy, mô hình và vị thế. Trong bối cảnh mới, những bài học từ quá khứ – về cải cách, tự chủ và đổi mới – sẽ tiếp tục là nền tảng quan trọng để cộng đồng doanh nghiệp Việt bước tiếp hành trình phía trước.